Er staan dus bar weinig vrouwen op festivalpodia, hoe verklaart de wetenschap dit?

Deze week schijnt VICE een licht op het oogverblindende gebrek aan vrouwen op festivalline-ups, en besteden we aandacht aan de vrouwelijke artiesten die er wél op staan. Bekijk meer stukken over dit onderwerp op onze festivalpagina. De man-vrouwverdeling van artiesten die op de Nederlandse festivalpodia staan is, zoals VICE eerder schreef, fiks uit verhouding. Nou kan je dat teleurstellend vinden, of wel prima; je kan het aan de kwade krachten van het patriarchaat wijten of er veel onschuldigere oorzaken aan koppelen. Ik vroeg me vooral of de wetenschap er eigenlijk een verklaring voor heeft. Ik sprak daarom een muziekpsycholoog, een muzieksocioloog en een muziekwetenschapper, om te vragen waarom vrouwelijke artiesten toch zo ongelooflijk schitteren door afwezigheid op de line-ups van Nederlandse festivals. Muziekpsycholoog Mark Reybrouck is professor aan de KU Leuven. Hij vertelt: "Kijk, het is natuurlijk geen goede afspiegeling van de samenleving wanneer vijftig procent van de bezoekers uit vrouwen bestaat, terwijl maar tien procent of minder van de line-up uit vrouwelijke groepen of solo-acts bestaat. Een van de redenen is dat er op festivals veel EDM-acts worden geboekt. De sekseverhouding in muziekgenres kan onderling nog weleens verschillen, en in de EDM-scene ligt die verhouding veel schever dan in bijvoorbeeld de popmuziek. Vrouwen moeten in die industrie doorgaans harder werken dan mannen, om uiteindelijk dezelfde positie te behalen." Toch scoren volgens onze telling ook festivals waar veel bands optreden onder de 10%, wat betreft vrouwen op het podium. "Festivalorganisatoren zijn op de hoogte van het probleem," aldus Reybrouck. Het punt is vooral dat de meeste populaire artiesten nog altijd mannen zijn. "Vanuit commercieel oogpunt is het voor organisaties daarom simpelweg slimmer om mannelijke acts te boeken, omdat mensen dan sneller geneigd zijn een kaartje te kopen. Zelfs vrouwelijke agenten maken zich hier schuldig aan." Toch zijn er in de allerbovenste toplaag van de popmuziek genoeg vrouwelijke artiesten te vinden. Reybrouck: "Dat klopt, en organisaties van de grote festivals zouden dolgraag vrouwelijke artiesten als Beyoncé, Taylor Swift, Rihanna of Adele boeken. Maar ten eerste willen artiesten van dat kaliber meestal niet op festivals optreden – ze treden liever op in een show die volledig om hen draait – en ten tweede zouden ze voor de meeste festivalorganisaties onbetaalbaar zijn." Volgens Reybrouck zou het trouwens bevorderlijk zijn voor de sfeer als er meer vrouwen zouden optreden. "Vrouwen zouden meer kansen gegeven moeten worden, om zo het monopolie van mannelijke acts te doorbreken. Binnen de psychologie hebben we het vaak over 'overheersende muziek' tegenover 'onderdanige muziek', en die laatste categorie brengt mensen sneller samen. Over het algemeen zijn dat bijvoorbeeld genres als pop en folk, en daar zijn vrouwen veel sterker in vertegenwoordigd dan in EDM."

Vervolgens sprak ik muzieksocioloog Pauwke Berkers, docent aan de Erasmus Universiteit. "Het is lastig om in een paar zinnen te verklaren waarom er zo weinig vrouwen op de festivalline-ups staan, omdat op festivals optreden voor de artiesten zelf een soort eindstation is," zei hij. "Daar gaat een heel traject aan vooraf, waarbij je als muzikant al heel veel hordes hebt genomen: je hebt een instrument leren bespelen, je hebt een band gevormd, je hebt demo's uitgebracht. Vrouwen komen op elk van die niveaus barrières tegen, die als een soort zeef werken. Uiteindelijk blijft er maar een heel beperkte selectie over welke op de (grote) festivals spelen. Op het niveau van amateurbands is de man-vrouwverhouding al een stuk minder scheef." Maar de oorzaak van de scheve verhouding is nog veel verder terug te leiden. "Het gaat om een combinatie van een veelheid aan factoren, en eigenlijk begint het al met de opvoeding en daaruit voortvloeiende genderrollen, voor zowel mannen als vrouwen," legt Berkers uit. "Van meisjes verwachten we bijvoorbeeld eerder dat ze viool willen leren spelen dan gitaar. Jongens lopen daarnaast makkelijker een instrumentwinkel binnen, want dat soort winkels zijn echt mannelijke bolwerken. Vrouwen die wel die stap zetten, neigen vaak naar instrumenten met minder aanzien, zoals de basgitaar." Ook de reactie van het publiek heeft een aandeel in de uiteindelijke genderverhouding, volgens Berkers. "Als vrouw val je in bepaalde genres op, en dat heeft zowel voor- als nadelen. Enerzijds krijg je extra aandacht, maar doordat je opvalt ligt de nadruk vaak sterker op het uiterlijk, in plaats van op de muziek. Ook is er sprake van micro-agressie richting vrouwen, door vaak goedbedoelde uitspraken als: "Je speelt best goed voor een meisje," of de term 'women-in-rock.' De term 'men-in-rock' bestaat niet eens."

Een ander ding. Een beroep als muzikant lijkt voor vrouwen met een kinderwens misschien ideaal, omdat het geen nine-to-five-job is, maar uiteindelijk komt het er vaak op neer dat je altijd beschikbaar moet zijn, en dat is lastig wanneer je een kinderwens of al kinderen hebt. "Al deze verschillende factoren zorgen ervoor dat vrouwen buitengesloten raken, of in ieder geval nooit volledig lid worden." Zou het eigenlijk een goed idee zijn om de scheve genderverhouding desnoods met iets dwingendere middelen recht te trekken? Berkers: "Tja, dat is natuurlijk een lastige en controversiële discussie, want als artiest wil je niet alleen maar geboekt worden omdat je toevallig vrouw bent." Toch zou het probleem volgens Berkers ook dieper bij de kern kunnen worden aangepakt; in navolging van Amerika wordt nu bijvoorbeeld ook in Nederland een 'rock camp for girls' opgezet, waar jonge meisjes, zonder veroordeeld te worden, hun rocktalenten kunnen ontdekken. Tot slot sprak ik Wouter Capitain, muziekwetenschapper en docent populaire muziek aan de Universiteit van Amsterdam, over de enorme meerderheid aan mannelijke festivalartiesten. "Binnen veel muziekgenres zijn mannen nog steeds de norm, zoals in hiphop, EDM en rock – met name metal. Bij creativiteit wordt vaak een impliciete link gelegd met het mannelijke geslacht. Dit zorgt ervoor dat, wanneer festivalorganisaties artiesten boeken of wanneer er überhaupt aan artiesten wordt gedacht, vrouwen over het hoofd worden gezien." Het fenomeen beperkt zich dan ook niet alleen tot de muziekindustrie, maar tot heel veel dingen in de maatschappij. "Waarschijnlijk is zoiets een onbewuste keuze, die voorkomt uit een impliciet, normatief idee van wat bijvoorbeeld een rock- of EDM-artiest is." Ook Capitain benadrukte de genderverschillen per genre. "De oorzaken van de scheve sekseverhoudingen in bepaalde genres is verschillend. Metal en hiphop worden van begin af aan geassocieerd met machogedrag, terwijl het bij EDM vooral het elektro-technische component is dat met mannen wordt geassocieerd. Van vrouwen wordt sneller verwacht dat ze niet in staat zijn met dergelijke apparatuur om te leren gaan." Zou een verplicht vrouwenquotum een goed idee zijn? "Nee, dat lijkt me in deze context niet wenselijk en realistisch," aldus Capitain. "Een minder pasklare oplossing, die hopelijk toch op een productieve manier aan een oplossing kan bijdragen, is bewustwording bij organisaties en het publiek van die ongelijke verhoudingen. Wanneer er publieke discussies over dit onderwerp worden gevoerd, bijvoorbeeld in de journalistiek, ontstaat er binnen festivalorganisaties hopelijk het bewustzijn dat ze impliciet een voorkeur voor mannen hebben. Daar kunnen ze dan op anticiperen door bijvoorbeeld intern een quotum af te spreken, of op een andere manier actief energie te steken in het programmeren van meer vrouwelijke artiesten." De reden van het lage aantal wijven op de festivalpodia is volgens de wetenschap dus genuanceerd (het zal eens niet met de wetenschap). Veel factoren hebben ermee te maken: het begint al tijdens de opvoeding van zowel jongens als meisjes, wanneer ons bepaalde genderrollen worden aangeleerd: meisjes 'horen' bijvoorbeeld andere instrumenten te bespelen dan jongens, meisjes zullen minder snel deel uitmaken van een band. En als een meisje toch besluit muziek te gaan maken, komt ze gaandeweg allerlei beren op de weg tegen: de sterke nadruk die op je uiterlijk wordt gelegd, aannames die worden gedaan over je kwaliteiten als muzikant of producer, micro-agressie door mannen in de industrie en het feit dat het artiestenleven lastig te combineren kan zijn met je persoonlijke leven, wanneer je een kinderwens hebt of moeder bent. Daar komt nog eens bij dat, mocht je het als vrouwelijke muzikant of producer uiteindelijk wel gemaakt hebben, de kans groot is dat festivalorganisaties eerder een van je mannelijke collega's zullen boeken, omdat dit vanuit een commercieel oogpunt gewoonweg slimmer is: mannelijke artiesten zijn over het algemeen succesvoller en brengen meer geld in het laatje. Er is dus nog een hoop werk aan de winkel.