Techno, turbofolk i NATO-wskie bomby: dekada, która na zawsze odmieniła Serbię

Artykuł pierwotnie ukazał się na VICE Serbia

Przez ostatnie 25 lat fotograf Srđan Veljović dokumentował przemiany społeczne zachodzące w jego rodzinnej Serbii. Uwieczniał wszystkie aspekty rzeczywistości: letnie miesiące w cieniu socjalistycznych bloków dzielnicy Nowy Belgrad, żałobę po ofiarach masakry w Srebrenicy, czy też okres świetności serbskiej grupy hiphopowej Sunshine.

Jego najnowsza wystawa zatytułowana lata 90. składa się przede wszystkim z fotografii zrobionych za surowych rządów Slobodana Miloševića. Zdjęcia przedstawiają zarówno kadry ze służby wojskowej, jak i z życia zwyczajnych obywateli. Wszystkie powstały między 1987 rokiem, kiedy to Milošević doszedł do władzy, a 2000, gdy został obalony.

Z Srđanem rozmawiałem przed jego wernisażem w galerii ARTGET w Belgradzie. Chciałem się dowiedzieć, dlaczego według niego akurat te zdjęcia najlepiej oddają charakter serbskich lat 90.; niespokojnej dekady, której granice wyznaczają dwie wojny.

VICE: W jaki sposób czarno-białe zdjęcia z końca lat 80. mają przedstawiać Serbię lat 90.? Gdzie je zrobiłeś?
Srđan Veljović: Zrobiłem je podczas obowiązkowej służby wojskowej w armii jugosłowiańskiej w 1987 i 1988 roku. Stacjonowaliśmy w miejscowości Divulje położonej nad Adriatykiem, która obecnie stanowi część Chorwacji. Faktycznie, na pierwszy rzut oka te fotografie zdają się nie mieć nic wspólnego ze zdjęciami z lat 90., lecz w rzeczywistości jest inaczej – pokazują one okres bezpośrednio poprzedzający dekadę wojen. Widzimy ostatnie chwile przed walkami. Właśnie z tego miejsca całe pokolenie wskoczyło bez przygotowania w realia lat 90. Te prace pokazują, co odebrały nam wojny. Wśród wystawionych zdjęć możesz zobaczyć fotografię przedstawiająca dwójkę żołnierzy całujących się przed kamerą. To byli wtedy moim przyjaciele i sam poprosiłem, żeby to zrobili. Ot tak, dla zabawy. Wszystko wydawało się tak niewinne.

Jakie emocje budzą w tobie te kadry teraz, kiedy już wiesz, co wydarzyło się później?
Gdy robiłem te zdjęcia, nie zastanawiałem się nad tym, co kiedyś będą symbolizowały. Wtedy jeszcze nie były w żaden sposób nacechowane. Moja wystawa prezentuje dwa oblicza służby wojskowej: w czasach przedwojennych (czyli w latach 1987-88) oraz podczas bombardowań Serbii przez siły NATO w 1999 roku. Oprócz tego prezentuję również zdjęcia ukazujące ówczesne życie społeczne i polityczne.

A jak wyglądało życie towarzyskie w Serbii w latach 90.?
Moje fotografie z tamtego okresu to głównie ujęcia z rave'owego klubu Industrija w Belgradzie, turbofolkowe imprezy na łodziach oraz tańce ludowe w parku przy fortyfikacjach Kalemegdan. Wydaje mi się, że dobrze pokazują one, w jaki sposób ludzie starali się toczyć normalne życie w czasach wojny. Oczywiście wszystkie te działania były czysto symboliczne – nie da się uciec od takiego konfliktu.

Gdzie świętowałeś koniec bombardowań NATO?
Ponieważ zostałem wtedy powołany do wojska, byłem bardzo blisko tamtych wydarzeń. Stacjonowaliśmy w Sremie, jakieś 20 kilometrów od Belgradu. Wydaje mi się, że pierwsze zdjęcia z wojska, te z końcówki lat 80., mają w sobie jakąś niewinność. Widać, że nic nam nie zagraża, a sceny wydają się wręcz romantyczne. Natomiast te z '99 są znacznie bardziej ponure, widać, że tamte lata nie były dla nas łaskawe.

Kiedy usłyszeliśmy, że bombardowania się skończyły, urządziliśmy imprezę w jakimś gównianym barze w Sremie. Na tamtej popijawie zrobiłem zdjęcie, na którym dwóch żołnierzy ociera się od siebie. Ujęcie całujących się chłopaków z '88 ustawiłem, ale 11 lat później taka scena wydarzyła się już zupełnie spontanicznie. Tak dużo się zmieniło przez ten czas.

Dzięki za rozmowę, Srđan!

Tłumaczenie: Zuzanna Krasowska

Więcej na VICE: