Wat er gebeurt als festivals zich bewust zijn van hun omgeving

Horst Festival houdt er na vijf edities mee op. Niet omdat het niet lekker loopt, of omdat de organisatie er geen zin meer in heeft, maar omdat de impact van het festival op de omgeving te groot wordt. Om het festival financieel rendabel te maken, moet het groeien. Maar die groei is onmogelijk te realiseren op de plek waar het zich plaatsvindt: in een beschermd natuurgebied rond het kasteel van Horst, nabij Holsbeek in België. En dus houdt Horst Festival op te bestaan.

Het is niet de eerste keer dat het festival moet uitwijken. Ze begonnen ooit op de binnenplaats van het kasteel, maar omdat dat gerenoveerd werd, is het festival sinds vorig jaar gesitueerd rondom het kasteel en de ernaast gelegen vijver.

Horst is in veel opzichten een atypisch festival. Dat komt onder andere door het uitgangspunt waarmee de organisatie begon. Ze stelden zichzelf vragen als: wat is een festival? Wat kan een festival zijn? Die filosofische insteek vind je terug in alle aspecten. Zo gaat de helft van het budget voor programmering naar kunst. Dat kunst centraal staat wordt ook meteen duidelijk aan de naam: Horst Arts & Music Festival. Kunst en muziek, in die volgorde. Kunstenaars en architecten worden uitgenodigd om de podia en het lichtplan te ontwerpen en om werk te maken dat rondom het meer wordt geplaatst. Die werken blijven na het festival nog twee maanden staan, gratis, voor iedereen.

Ik sprak met de mensen die Horst Festival mogelijk maken, om erachter te komen hoe het festival zich verhoudt tot zijn omgeving, en hoe het nu verder moet.

Voordat we dit festival begonnen, zijn we gaan nadenken over wat een festival is en wat het kan zijn. We wilden experimenteren met de typische onderdelen van een festival en het leek ons logisch om daar kunstenaars bij te betrekken. We hebben toen het plan voor een kunst- en muziekfestival neergelegd bij de gemeente en bij erfgoedorganisatie Herita, die eigenaar van het kasteel zijn. Die waren gecharmeerd van het idee om kunst en muziek te combineren, maar ze zagen ook dat het interessant kon zijn, omdat er jonge mensen op af komen die je hier anders niet zo snel zou zien. Die komen dan in aanraking met het kasteel en de natuur eromheen.

Het is moeilijk om het festival rendabel te krijgen. De sleutel daarin is capaciteit. Om er iets van verloning uit te krijgen, moeten we groeien. Dan merk je dat we snel op de limiet komen van wat deze plek aankan. Vorig jaar hadden we bijvoorbeeld nog een podium verderop in het bos, maar vanwege een beschermde zaadbank in de grond kon dat niet meer. Allemaal dingen waardoor we denken: we kunnen wel groeien, maar het terrein laat het niet toe.

We zouden hier eigenlijk nog wel een paar jaar kunnen blijven, maar het is onze bedoeling om een meerwaarde te creëren voor deze plek. Dus stoppen we nu op het hoogtepunt. Ik merk dat ik het er moeilijker mee heb dan ik had gedacht. We gaan volgend jaar verder met een nieuw festival op een andere locatie, maar zo’n mooie plek als deze zullen we waarschijnlijk niet gaan vinden.

De kleinschaligheid maakt Horst bijzonder. Ik heb de evolutie van het festival helemaal meegemaakt omdat Tim, mijn vriend, een van de organisatoren is. Het begon heel klein, op de binnenplaats van het kasteel, en in een paar jaar tijd is het uitgegroeid tot wat het nu is. Maar nu kunnen ze niet verder groeien, omdat het gebied het niet toelaat.

Ik weet dat ze hard hun best doen om hun impact op de omgeving klein te houden. Er lopen ecoteams rond om alles op te ruimen en als alle stoelen in je auto bezet zijn, mag je gratis parkeren. De organisatie denkt over alles na. Kwaliteit is voor hen belangrijker dan winst maken. Er zit veel liefde en hard werk in, zonder dat ze er rijk van worden.

Het is spijtig dat het stopt, maar ik vind het ook mooi dat ze ermee ophouden op het hoogtepunt.

Ik vind het lastig om uit te leggen wat Horst precies voor festival is. Horst is een gevoel. Als bezoeker voel je dat in de details en in de ervaring. We proberen niks fake te maken, maar we zetten in op kwalitatieve ingrepen door kunstenaars die we uitnodigen met de vraag: doe iets waardevols met deze prachtige locatie. Ik denk dat de mensen die hier komen dat ook voelen, dat daar veel energie in zit.

De omgeving is heel belangrijk voor het festival. Ik kan alleen vanuit de kunstenaars spreken, maar voor hen is het kasteel echt een uitgangspunt. Sommigen proberen het na te bouwen, of nemen elementen ervan als inspiratie. Anderen nemen daar afstand van en proberen zelf iets toe te voegen.

Toen de binnenplaats van het kasteel niet meer gebruikt mocht worden, dacht iedereen: shit, wat nu? Want de setting, die was er al. We hoefden daar niets aan te doen. Je zet er een dj-booth neer en je hebt een prachtige locatie voor een feest. Om ervoor te zorgen dat mensen het kasteel niet te veel zouden gaan missen, hebben we vorig jaar besloten om twee podia te laten ontwerpen door kunstenaars, en dit jaar drie.

Dat het festival nu stopt voelt dubbel. Het wringt. De goesting om verder te gaan is groot, maar je mag de impact op het terrein niet onderschatten. Daarom heeft de organisatie besloten ermee te stoppen.

Ik kwam in Brussel wonen – ik kom oorspronkelijk uit Portugal en woonde een tijd in Berlijn – en ik zag dat Egyptian Lover in de buurt van Leuven optrad. Ik werkte voorheen voor een aantal festivals, dus ik vroeg of ze nog vrijwilligers nodig hadden. Dat was vorig jaar. Nu zijn de mensen van de organisatie mijn vrienden geworden.

Wat Horst bijzonder maakt, is het gevoel van gemeenschap. Alles hier loopt op rolletjes omdat er een gemeenschap van mensen is die het project tof vinden, en het feit dat het op het snijvlak zit van verschillende culturele sectoren. Het is dat gemeenschappelijke gevoel dat ervoor zorgt dat alles werkt.

Dat hechte gevoel van gemeenschappelijkheid kun je vooral goed zien tijdens de gratis brunch die elke dag geregeld is voor de mensen die op de camping verblijven. Gasten en medewerkers zitten allemaal gezamenlijk aan lange houten tafels te eten, en na afloop doet iedereen z’n eigen afwas. Die sfeer geeft ook af op de artiesten, die vaak erg benieuwd zijn naar het festival. Sommigen blijven drie dagen op het terrein om het hele festival mee te maken.

Hoe belangrijk de omgeving is voor Horst wordt echt duidelijk door het feit dat het festival hier niet meer georganiseerd kan worden. Ze wijken letterlijk voor de natuur.

Het idee was om iemand te hebben op het festival die hier resideert en schrijft over het festival op een andere manier dan een recensent. Ik schrijf wat me te binnen schiet, en het ligt in dat opzicht in het verlengde van mijn eigen werk. Je kunt het zien als een soort aangrenzend kunstwerk, maar dan op literair vlak. Het is vermoeiend, soms zenuwslopend, maar ook heel tof. Als iedereen klaar is met feesten, begint mijn werk. En zelfs tijdens het feesten ben ik eigenlijk ook aan het werk.

Ik praat veel met de mensen van de organisatie, en zij komen ook vaak met mij praten, bijvoorbeeld om iets te vragen over wat ik heb geschreven. Vorig jaar was er bijvoorbeeld een podium dat ontworpen was door Assemble, en daar hing een reclamebord van Eristoff in. Toen schreef ik: jammerlijk hoe hard dat een kunstwerk kan ontsieren. Hoe bedrijven in ruil voor spullen of diensten toch altijd hun stempel ergens op drukken, de onvermijdelijkheid van branding die je bij elk festival ziet. Maar toen ging ik erover praten met iemand, en die zei: “Waar zie je hier verder nog merken?” En ja, één logo op een heel festival, dat is ondenkbaar. Bij een ander festival hadden er Jupiler-vlaggen bij de ingang gehangen. De hele bar was rood geweest van de logo’s.

Elke aanwezigheid van de mens in de natuur laat iets achter. Dat is onvermijdelijk. Ik snap wel dat sommige mensen gekant zijn tegen verdere uitbreiding en ik snap dat ze zeggen: tot hier en niet verder. Anders wordt het belastend voor de omgeving. Dat de organisatie op hun beurt zegt: “Dan stopt het hier,” dat is ook goed. Volg Noisey op Facebook , Instagram en Twitter.