Aha, dus zo klinkt een schilderij

Tijdens het evenement Muzikale Beelden wordt het werk van beeldend kunstenaar Ferhat Kaplan één voor één geëxposeerd. Tegelijkertijd voert het duo Working Titles – producers Robbert van der Bildt en Boris Acket – stukken uit die zijn gebaseerd op wat er op het doek is te zien. Hoe ze dat doen? Een korte uitleg: voorafgaand aan het evenement stuurt Kaplan foto’s door van zijn schilderijen, die het duo door het computerprogramma PicSeq haalt. Dat programma deelt het beeld op in zestien vlakken en detecteert per vlak de kleuren rood, groen en blauw.

Die informatie – dus hoeveel van welke kleur er per vlak te zien is – wordt omgezet in MIDI-data (Musical Instrument Digital Interface), de berichtjes waarmee elektronische muziekinstrumenten, zoals keyboards en synthesizers, met elkaar communiceren. Eenmaal omgezet in MIDI-data krijgt elk van de zestien vlakken een eigen toonlengte en -hoogte. Speel je dat achter elkaar af, dan hoor je een deuntje.

“Als een schilderij volledig rood is, krijg je dus constant dezelfde toon te horen,” vertelt Van der Bildt. “Hoe bonter het schilderij, hoe gevarieerder de tonen.” Gewapend met instrumenten als een drumcomputer en een modulaire synthesizer, geeft Working Titles daar straks live een eigen draai aan.

Pas bij het evenement ziet Working Titles de fysieke schilderijen en hoort Kaplan voor het eerst hoe zijn schilderijen klinken. Die manier van werken, waarbij beeldende kunst letterlijk wordt omgezet in muziek, is volgens Kaplan uniek. “Natuurlijk bestaan er meer kruisbestuivingen tussen beeld en geluid, maar omdat deze technologie nog niet zolang bestaat is dit echt iets nieuws. Voor zover ik weet zijn we de eersten die het op deze manier samenbrengen.”

Dat ze zich op nieuw terrein begeven, merkt ook Van der Bildt. De studio van Working Titles zit in hetzelfde gebouw als De School, waar exposities vaker hand in hand gaan met elektronische muziek. “Maar ook dan staat het één in dienst van het ander. Er is geen echte dialoog.” Juist dat vindt hij zo interessant aan dit project. “De grens vervaagt. Je kan je oren of ogen dichtdoen en zo zelf bepalen of je het schilderij ziet of hoort.”

Volgens Kaplan hebben beeldende kunst en elektronische muziek meer met elkaar gemeen dan je in eerste instantie zou denken. “Ooit luisterde ik op een festival naar hoe een dj twee platen in elkaar mixte,” vertelt hij. “Het is laag op laag op laag, net als in een schilderij.” Sindsdien haalt Kaplan veel inspiratie uit klanken wanneer hij schildert. “Als ik me goed concentreer, zie ik bepaalde kleuren en vormen voor me. Die probeer ik dan op het doek te krijgen.”

“Hoe heet dat ook alweer?”, vraagt Van der Bildt even later. “Als je meerdere zintuigen met een beleving verbindt? Synthe…”. “Synesthesie”, vult Kaplan aan. “Kandinsky had dat, hij is een van de grote meesters in het vak. Eigenlijk is het geen afwijking maar iets wat je als kunstenaar wilt hebben.” Bij synesthesie worden zintuigelijke ervaringen met elkaar vermengd. Zo kunnen mensen met synesthesie kleuren proeven en geluiden zien. Of de Russische schilder Wassily Kandinsky dat werkelijk kon, zoals hij zelf beweerde, is al jaren onderwerp van debat.

Of het gevoel dat Kaplan in zijn schilderwerk probeert te leggen er door Working Titles wordt uitgehaald? “Ik hoop het,” zegt hij. “Ga er maar niet van uit,” reageert Van der Bildt. “Ik ga hoe dan ook huilen. Als het slecht klinkt ga ik huilen, maar als het goed klinkt ook.” Kaplan klinkt overtuigd. “Ik ben een emotioneel persoon.”

Als het publiek na afloop in lichte verwarring naar huis keert, is het project wat Van der Bildt betreft geslaagd. “Dan is er een dialoog geweest tussen de twee kunsten en is de waarneming van oog of oor in twijfel gebracht.” Het samensmelten van gescheiden kunstvormen en het bieden van een bredere zintuiglijke ervaring, daar is het ze om te doen. “Je zou ook kunnen zeggen: we laten mensen tijdelijk synesthesie ervaren. Maar dan zonder de middelen die nodig zijn voor een psychedelische trip.”

Voor de toekomst ziet Van der Bildt mogelijkheden om het gebruik van PiqSeq verder te ontwikkelen. “Een volgende stap is om het doek van de kunstenaar live te registreren met een camera, dus terwijl hij nog schildert. Dat beeld zetten we dan direct om in MIDI-data. Zint het geluid hem niet, dan kan hij een andere kleur gebruiken.” Om dat te realiseren heeft het duo wel een goede programmeur nodig.

Voor een samenwerking met een bekend museum is Van der Bildt ook wel te porren. “Een muzikale audiotour produceren op basis van dit principe lijkt me heel erg tof.” Luisteren naar Van Gogh of Picasso: het is niet langer toekomstmuziek.