De legende van het meisje dat stierf in de catacomben van Odessa

Wat komt er in het echte leven het dichtst in de buurt bij het dodelijke labyrint van koning Minos of het doolhof uit de film Labyrinth? Waarschijnlijk is dat het netwerk van tunnels onder de stad Odessa in Oekraïne. De tunnels waren het decor van het tragische verhaal van Masha, een onschuldig tienermeisje dat het waagde om met wat vrienden in de diepte af te dalen, een verkeerde afslag nam, en nooit meer bovenkwam.

Hoewel dit op het internet wordt gepresenteerd als een feit, is er weinig bewijs te vinden om de legende van Masha te ondersteunen. Alleen de Oekraïense grotverkenners die de catacomben door en door kennen beweren de exacte details van de legende te kennen.

Eugene Lata, een catacombeverkenner, liet de Engelssprekende wereld kennismaken met het verhaal van Masha. Volgens het bericht dat hij in 2009 op het forum van Urban Explorer's Resource plaatste, begint het verhaal van Masha laat op nieuwjaarsdag (of mogelijk op oudejaarsdag) in 2005. Het was een mistige nacht met temperaturen rond het vriespunt. Masha ging met een grote groep vrienden feestvieren en werd waarschijnlijk dronken. Het is niet bekend of ze leerlingen waren van School 56 in Odessa, maar dat is wel waar ze de ingang van de tunnels vonden, volgens berichten over het verhaal in het Russische nieuws.

Dit was duidelijk een slecht idee. De enige Oekraïners die officieel in de catacomben mogen komen zijn de werknemers van de actieve kalksteenmijnen. Dat heeft echter niet veel mensen tegengehouden om net als Masha in de tunnels af te dalen. Er gaan verhalen rond over ijverige wijnmakers en champignonkwekers die in de catacomben hun producten laten rijpen of groeien, erop vertrouwend dat niemand hun spul daar zal vinden of jatten.

We weten niet zeker waar Masha en haar vrienden naar op zoek waren toen ze de catacomben in gingen. Misschien waren ze die nacht wel op zoek naar schatten, omdat er geruchten rondgaan dat er onder School 56 een massief gouden replica van de Titanic van enkele centimeters lang ligt. Misschien waren ze ook wel op zoek naar lijken. Er is een gerucht dat er in de catacomben opgestapelde lijken van joden uit de Tweede Wereldoorlog liggen. Ook is er bewijs dat de catacomben werden gebruikt voor onofficiële executies van nazi-soldaten.

Het is niet gemakkelijk om je weg te vinden in de catacomben, vooral niet als je dronken bent, zoals Masha mogelijk was. Volgens sommige schattingen hebben de tunnels een totale lengte van bijna 2500 kilometer. Het op een na grootste netwerk van tunnels in de wereld ligt onder Parijs, en dat is slechts een vijfde van de lengte van de tunnels in Odessa.

De catacomben zijn ook zeker niet de veiligste plek. Sommige delen lopen regelmatig vol met water, in andere delen zijn de plafonds gevaarlijk gestut met provisorische ondersteuningsbalken, en in weer andere delen zijn de ventilatiesystemen volledig ontmanteld. Ook blijkt het een populaire plek om moorden te plegen. Vorige maand is een twintiger veroordeeld omdat hij er zijn vriendin had vermoord met een bijl. In 2011 werd er bij toeval een mannelijk slachtoffer in de catacomben gevonden. Hij was al drie tot zes maanden dood.

Maar hoe gruwelijk hun lot ook was, wat er volgens de geruchten met Masha is gebeurd is een ware nachtmerrie.

Volgens de legende zijn de tieners de hele nacht in de catacomben gebleven. In de ochtend hebben ze hun spullen bij elkaar geraapt en zijn ze naar huis gegaan, maar in hun benevelde staat zijn ze Masha – misschien wel opzettelijk – in de catacomben vergeten.

Als ze een stukje bij de groep is weggelopen, om bijvoorbeeld op een beschut plekje om te plassen, was ze al snel buiten gehoorafstand was. Misschien splitste de tunnel die ze inliep een paar keer, en kon ze zich niet meer herinneren welke route ze had gevolgd.

Als er in het gedeelte van de catacomben in de buurt van School 56 geen water – of wijn of champignons – waren, zou er niets te eten of te drinken zijn geweest voor haar. Ook is het ijskoud in dat gedeelte van de catacomben, omdat de tunnels niet diep genoeg zijn om warmer te worden dan aan de oppervlakte.

Het moet bovendien volkomen donker zijn geweest op. Zelfs met een zaklamp en een kaart van de catacomben zou het moeilijk zijn om de weg naar buiten te vinden, omdat de kaarten die er zijn eruitzien als een soort krankzinnige hersenvormige krabbels.

Als Masha geluk had, stierf ze al snel door de kou. Maar als het te warm was om te bevriezen, dan is ze waarschijnlijk omgekomen door de gevolgen van uitdroging. Na twee dagen van uitdroging zou ze niet meer verder kunnen lopen, en zou ze gaan ijlen en stuiptrekken, om vervolgens langzaam in een coma te glijden. Binnen een week zou ze zijn overleden.

"Al die tijd dat zij daar in de tunnels rondzwierf, hebben haar zogenaamde vrienden niet eens geprobeerd om haar op te sporen," schreef Lata. Hij gokt dat ze "te bang" waren.

Lata schreef verder dat er ongeveer vier maanden na nieuwjaarsdag geruchten de ronde begonnen te doen onder de grotverkenners dat er een vers lijk in de catacomben lag. Op de bekendste foto staan drie jongens, die poseren vlak nadat ze op het lichaam gestuit zijn in een nauw, gebogen deel een tunnel. Het lichaam is niet identificeerbaar, en ligt met de benen opgetrokken, alsof de persoon slapend is omgekomen. De bovenste helft van het ontbindende lichaam heeft zijn vorm helemaal verloren en begint langzaam maar zeker te versmelten met de gele kalkstenen vloer.

Twee jaren verstreken voordat iemand het lichaam kwam bergen, beweert Lata. Volgens hem werd uiteindelijk een brief van een vriend van hem – "een beroemde journalist" – aan verschillende overheidsfunctionarissen afgegeven. Het is niet duidelijk wat de journalist schreef, maar Lata zegt dat de autoriteiten het lijk minder dan 24 uur later ophaalden uit de tunnels.

Kostya Pugovkin, die zichzelf beschreef als een veteraan van de ' anti-terroristische operatie' van de Oekraïense overheid, claimt dat hij persoonlijk het lichaam dat op de foto te zien is uit de catacomben heeft gehaald. Maar zijn verhaal is wel anders dan dat van Lata.

Volgens Pugovkin was er iemand anders verdwenen in 2004, namelijk Janis Stendzenieks, de zoon van krantenmagnaat Armand Stendzenieks. Pugovkin vertelde dat de oude Stendzenieks een beloning had uitgeloofd voor degene die zijn zoon kon vinden, waarna sommige mensen (die hij "gravers" noemde) de autoriteiten hadden getipt dat er een lijk op ongeveer drie tot vijf kilometer van een van de ingangen van de catacomben lag.

Hierna dook Pugovkin – die zijn zinnen had gezet op een mogelijke beloning – de tunnels in. Uiteindelijk struikelde hij over wat hij een "bottensoep" noemde. De rest van het proces was niet bepaald CSI: Odessa. "Ik wikkelde alles in een laken en sleepte het mee terug," vertelde hij aan VICE via een vertaler. "Het was moeilijk om alles weer naar boven te krijgen. Eén schacht was ongeveer negen verdiepingen, met kleine laddertjes ertussen."

Hij vertelde ons dat hij het lichaam daarna naar het kantoor van de lijkschouwer van de politie sleepte, ongeveer acht kilometer van de ingang die Masha zou hebben gebruikt. Toen Armand Stendzenieks echter een dna-test liet doen, bleek dat het dna niet overeenkwam met dat van zijn zoon. Het mysterieuze lichaam was van geen enkele waarde voor hem. "De gravers bepaalden dat het een satanist was die verdwaald was geraakt."

"Ze zeiden dat het een meisje was," voegt hij eraan toe.

Volgens de officiële website van de catacomben van Odessa is het hele verhaal over Masha echter een leugen. "Naast de originele fotograaf is er niet één persoon – een burger of iemand van de politie of justitie – die het verhaal kan bevestigen," staat er in een bericht. "Wij denken dat het gewoon een grap is en dat het lijk nep is." Als dat zo zou zijn, is het wel een grap die erg ver gaat.

Lata zegt dat hij erbij was toen de foto werd genomen, maar dat hij ons niet in contact kan brengen met de jongens die op de foto staan. "We waren met z'n vieren op de dag dat deze foto's zijn genomen," schreef hij. "Ik weet echt niet waar ik die jongens tegenwoordig kan vinden." Gek genoeg is de persoon die verantwoordelijk is voor de officiële website van de catacomben en Lata dus een leugenaar noemt, "een van de meest ervaren grotverkenners die ik ken, en mijn beste vriend," zegt Lata. Als officiële organisatie "willen ze denk ik het liefst zo min mogelijk met dit soort zaken te maken hebben," zegt Lata.

Dit is dus een foto van een lijk dat – waarschijnlijk – nooit geïdentificeerd gaat worden, en die het einde van iemands leven vereeuwigt. Of die persoon nou een onschuldige feestganger is, een verdwaalde satanist, of een Oekraïense dronkaard die te diep de duisternis inliep, de foto roept het beeld op van een afgrijselijke, eenzame dood die iedereen vreest. De foto bewijst dat de hel bestaat, en zich ongeveer negen verdiepingen onder Odessa bevindt.

Zelfs na het hele Mashaverhaal bleef Lata de catacomben verkennen. De beschrijvingen van zijn tripjes zijn prikkelende verhalen vol spanning en avontuur. In een bericht uit 2010 beweerde hij dat hij zelfs expedities heeft ondernomen die meer dan een week duurden. Maar rond 2012 begon hij minder te klinken als de online ambassadeur van de catacomben. In zijn laatste bericht schreef hij dat de tunnels ongeveer helemaal in kaart waren gebracht en dat er niet veel meer te verkennen was. Hij voegde wel toe dat er net weer een jonge jongen werd vermist en dat zijn lichaam nog steeds niet gevonden was. Ook schreef hij dat er "dit jaar tot nu toe vijf grotverkenners vermist zijn geraakt of gestorven zijn".

"Dat is ook waarom ik iedereen smeek om niet zelf te proberen de tunnels onder Odessa te verkennen. Het kan echt heel gevaarlijk zijn," schreef hij. Hij eindigde zijn post met: "Hier zijn wat nieuwe foto's van de catacomben. Geniet ervan."

Jules Suzdaltsevheeft bijgedragen aan dit artikel.