Wat zegt het incident met Maan over de mannencultuur bij de Nederlandse radio?

Stel je het volgende tafereel voor: je hebt een eigen radioshow en wil een item met de zangeres Maan opleuken met een goede grap. Een prank, weet je wel, want dat doet het goed tegenwoordig. Dan kom je op een idee. Wat nou als we een blote man uitnodigen die zijn piemel voor haar gezicht laat bungelen? Geweldig zeggen jullie, dat wordt lachen! Een paar dagen later zingt Maan haar nieuwste single in de studio. Ze heeft haar ogen gesloten omdat ze nogal zenuwachtig is. Logisch, want er luisteren duizenden mensen mee. Dan doet ze haar ogen weer open en ziet ze een blote man door de studio rennen, een volstrekte onbekende die haar flink laat schrikken. Jij en je sidekick liggen in een deuk, want een streaker, dat is toch hilarisch? Pas dan zie je dat ze aan het huilen is. Ze staat verstijfd voor de microfoon en kan niet meer verder zingen.

Tot zover het tafereel in de studio van Frank Dane, een actie waarvoor hij inmiddels meerdere keren sorry heeft gezegd. Maan was erbij toen hij een verklaring aflegde en heeft zijn excuses aanvaard. Ze gaat binnenkort aan haar clubtour beginnen en wil er niet te lang bij stilstaan. Goed dan, zou je zeggen, zand erover en door. Maar daarmee is het probleem niet uit de wereld verholpen. De actie van Frank Dane was namelijk geen ongelukje of een spontane ingeving, maar een weloverwogen plan waar tijd en moeite in is gestoken. En gedurende dit hele proces heeft kennelijk niemand aan de bel getrokken. Wat zegt dat over de radiocultuur? Hoe komt het dat we telkens weer die vrouwonvriendelijke onzin krijgen voorgeschoteld?

Frank Dane doet het hele gebeuren af als een incident, een uit de hand gelopen grapje, maar het is meer dan dat. Het is een symptoom van een overheersend mannelijke radiocultuur, een wereld waarin vrouwen alleen het gezicht van de zender zijn als er een reclame moet worden gemaakt. Kijk bijvoorbeeld naar de posters van 538 waarop twee vrouwen verleidelijk aan een knakworst likten, of kijk naar de nieuwste actie, waar een of andere kerstman met een gefotoshopte baard op een bank zit terwijl een meisje met een kort jurkje en hoge hakken hem iets in zijn oor fluistert. Vrouwonvriendelijk? Daar kun je over twisten. Het is in ieder geval een schrijnend beeld als je nagaat dat vier procent van de radiomakers bij 538 vrouw is. Alleen Chantal Hutten heeft een eigen programma: van twee tot vier in de nacht. 538 is overigens niet de enige commerciële radiozender met zo’n beroerde score. Radio Veronica en Slam brengen het er nog slechter vanaf: zij hebben namelijk geen enkele vrouwelijke dj in dienst. Gelukkig is er bij de publieke radiozenders wat verbetering te zien. Bij Radio 2 is 22 procent vrouw en bij 3FM 34 procent. Nog steeds geen ideale verhouding, maar het is een begin.

Mannen bepalen kortom de toon van de programma’s. Zij bepalen welke taal er wordt gebruikt en welke grappen er worden gemaakt. En de redactie dan? Daar zullen toch wel vrouwen zitten? Ja, dat wel, maar zij vormen niet het gezicht van de zender. Zij staan in dienst van een zender die vooral mannen aan het woord laat, die vooral mannen grote radioshows geeft. Daarmee is er geen sprake van gelijkwaardige cultuur waar vrouwen en mannen evenveel ruimte hebben, maar van een dominant mannelijke wereld, waarin vrouwen enkel op de achtergrond fungeren. Het is in zo’n cultuur niet ondenkbaar dat flauwe jongenshumor (lees: misplaatst gedrag) soms de overhand krijgt. De actie van Frank Dane is namelijk geen incident, het is het zoveelste voorbeeld van vrouwonvriendelijk gedrag op de radio. Ik noem een Mattie en Wietze die in hun uitzending een ‘ludieke’ reclame maken voor vrouwenviagra (“nu alleen nog een pil waardoor ze gaat stofzuigen”), een Mark van der Molen die zich denigrerend uitlaat over een ‘’vrouwenpodcast’, een SLAM! die een jaarlijkse Milf-verkiezing houdt. Hierbij kun je steeds dezelfde vraag stellen: zou een vrouwelijke dj dit ook zo hebben gedaan? Ga maar na. Zou het voorval met Maan ook gebeurd zijn als er een vrouw op de plek van Frank Dane zat? Misschien wel, al lijkt het me minder waarschijnlijk. Of neem een uitzending van een week geleden, waarin Sander Lantinga aan een van de bellers vraagt of ze afgelopen nacht lekker is volgeblaft. Zou een vrouw die vraag ook op die manier hebben gesteld? En laten we trouwens niet die keer vergeten dat Giel Beelen zich live op radio door een prostituee liet pijpen. Zou dat ook zijn gebeurd als zijn sidekick een vrouw was geweest? Ik durf te wedden van niet.

Om dit soort ‘grappen’ te voorkomen is het van belang dat radiozenders als 538 meer vrouwen programmeren: simpelweg omdat zij andere ervaringen hebben dan de mannen die geen idee hebben hoe het is om je als vrouw in de muziekwereld te begeven, die nog nooit ondervertegenwoordigd zijn geweest en die zich niet staande hoeven te houden in een cultuur waarin mensen je regelmatig in ongemakkelijke posities plaatsen. Los van het feit dat er genoeg talent rondloopt, kan een vrouwelijke dj nieuwe onderwerpen aansnijden, nieuwe perspectieven belichten en daarmee de eenzijdige mannelijke blik verschuiven naar een breder perspectief. Neem bijvoorbeeld Roosmarijn Reijmer die vorig jaar bij 3FM werkte. In een interview met NRC gaf ze aan dat ze een vast quotum had: één op de drie artiesten die ze draaide moest een vrouw zijn. Ze wist namelijk uit eigen ervaring hoe moeilijk het is om je als vrouw staande te houden in een industrie die gedomineerd wordt door mannen. Toen ze als enige vrouw in een dominant mannelijke omgeving werkte, moest ze regelmatig grappen aanhoren over ‘vrouwen volyoghurren’. Een lange tijd zei ze er niets van omdat haar collega’s haar niet het gevoel gaven dat je zoiets kon bespreken. Sterker nog: het idee dat de radio een plek voor mannen was, had zich na verloop van tijd ook in haar eigen hoofd genesteld. “Voor een vrouw weet ik gênant veel over muziek,” kopte een interview met Roosmarijn uit 2011, een uitspraak waar ze tegenwoordig beschaamd op terugkijkt. “Dat gebeurt dus met vrouwen die op zulke posities komen met alleen mannen om zich heen. Dan ga je je klein maken.” Meer vrouwen op de radio gaat met andere woorden om meer dan het behalen van een quotum: het gaat om het doorbreken van een cultuur waarin de mannelijke blik de overhand heeft, met alle nadelige gevolgen voor vrouwen van dien.

Maar wacht eens even, je kunt toch niet alle mannelijke radiomakers verantwoordelijk houden voor de gedachtes en acties van een paar domkoppen? Er zullen bij grote stations toch ook mannen met een gezond verstand zitten die wel respect voor vrouwen hebben? Ja, natuurlijk, maar dit gaat niet over individuele gevallen. Dit gaat over een cultuur waarin vrouwen aan de zijlijn staan en niet het gezicht van de zender vormen, maar wel met regelmaat het onderwerp van vrouwonvriendelijke grappen zijn. Zolang daar niets aan verandert, is de kans groot dat er binnen de kortste keren weer zo’n domme grap wordt uitgehaald.

Want wat gebeurde er uiteindelijk met Frank Dane? Vrij weinig. Hij moest even door het stof, werd op zijn vingers getikt door de zenderbaas en kan nu weer vrolijk verder. Voor sommigen zou het wellicht ontzettend bevredigend zijn als 538 hem ontslagen had, maar zou dat op lange termijn iets aan die mannencultuur veranderen? Ik denk het niet. Daar is meer voor nodig dan één vrouw tussen twee en vier ’s nachts.