Ik volgde Calvin Johnson naar de rand van Nederland en terug

Ik trok het halve land door om Calvin Johnson te volgen. Wie is dat dan, vraag je jezelf misschien af. Wel, Calvin Johnson is de oprichter en baas van K Records, een iconisch label dat het DIY-gebeuren hoog in het vaandel heeft staan, en muziek uitbracht van onder andere Built to Spill, The Melvins en Beck. Zelf speelde hij ook in talloze bandjes, zoals Beat Happening, The Go! Team, Dub Narcotic Sound System en The Halo Benders. Dit keer treedt hij solo op. Verder is hij dj, een soort gekke woordkunstenaar en een grapjesmaker.

Afgelopen weekend speelde hij vijf shows in Nederland, en ik dacht dat het een goed idee was om ze allemaal te bezoeken. Dat lukte bijna – de eerste show in Haarlem liet ik aan me voorbij gaan, ten behoeve van een avondje op de bank liggen. Het moet wel leuk blijven. Desondanks werd het een ambitieuze onderneming met treinen en bussen en vieze stationsbroodjes als avondeten.

Ik ging achtereenvolgens naar: Utrecht (waar hij in een molen speelde), Groningen (in de Kelderbar van Vera), Garmerwolde (dat is in de buurt van Groningen, waar hij in het dorpshuis optrad) en Amsterdam-Noord (in Café de Ruimte).

De shows van Calvin zijn het toonbeeld van eenvoud. Hij begeleidt zichzelf op een akoestische gitaar en heeft geen microfoon nodig – zijn stem is luid genoeg om een zaaltje te vullen met geluid. Hij heeft een bizar zware stem die je uit duizenden herkent, en er wordt weleens een grapje gemaakt dat Beat Happening geen bassist nodig had omdat zijn stem zo laag is. Het gitaarspel stelt niet al teveel voor, dikwijls speelt hij een ‘verkeerd’ akkoord, en het klinkt over het algemeen als iemand die net drie lesjes heeft gehad. Mooi zingen, in traditionele betekenis van het woord, is niet aan de orde. Hoezo is het leuk om naar een optreden te kijken van iemand die nauwelijks gitaar kan spelen en vals zingt? Simpel: charisma, humor en af en toe totale vervreemding.

Om te beginnen komt hij over als een kruising tussen Jon Stewart en Bill Murray, met een imposante deadpan en een natuurlijk overwicht waar je met ontzag naar kijkt. Tussen de liedjes door vertelt hij lange, gedetailleerde verhalen over de herkomst van liedjes, en breekt hij een lans voor hiphop uit Olympia, de stad waar hij woont. Voor elk optreden is er een screening van een korte documentaire en een paar clips van rappers, in het kader van een project waar een stel muzikanten samples namen uit het archief van K Records. De muziek die daaruit voortkwam is niet grensverleggend of per se heel erg goed, maar door de manier waarop Calvin erover praat, zou je het zo geloven. Dat is knap.

Als ik hem de eerste keer, in een krakende molen in Utrecht, zie optreden, krijg ik hetzelfde gevoel als wanneer ik voor het eerst een filmpje zag van de man die de stem van Homer Simpson doet. Je gelooft pas dat zo’n stem van een echt persoon is, als je het met je eigen ogen ziet. Het effect is vervreemdend en werkt soms op mijn lachspieren. Het merendeel van het optreden is overigens solomateriaal, met hier en daar een uitstapje naar The Halo Benders (Lonesome Sundown) en Beat Happening (Angel Gone). Een van de beste momenten van de show – die overigens geen enkele avond hetzelfde is – zijn de acapella-liedjes die hij doet van zijn alter ego Selector Dub Narcotic. In die liedjes rapzingt hij, wat op zichzelf al leuk is, maar het zit tekstueel zo goed in elkaar, dat mijn mond ervan openvalt.

Het tweede optreden is in de Kelderbar van Vera, in Groningen. In de jaren negentig trad hij hier al eens op met Beat Happening, en hier ligt ook de reden van zijn bezoek in 2015 aan ten grondslag. Dat is namelijk in het kader van het project Where the Candybeetle Dwells van Willem Kolvoort. Kolvoort ontwerpt al sinds lange tijd posters voor Vera, en bedacht een project waarbij het allemaal andersom ging: in plaats van tekeningen voor optredens te maken, maakte hij eerst illustraties en stuurde die naar muzikanten die daar vervolgens een liedje bij verzonnen. De rest is te danken aan Subroutine Records, dat de boekingen en de promo verzorgde.

In de kelder is het een stuk drukker en rumoeriger dan in de molen in Utrecht, waardoor de sfeer wat meer ongedwongen is. Toch blijft ook hier iedereen netjes stil, voor zo ver dat lukt, want je kan nou eenmaal niet gaan praten als er iemand onversterkt liedjes speelt. Na de show is er nog een leuke verrassing. Iemand komt naar voren met taart en vertelt dat het Calvins 53e verjaardag is (niet geheel toevallig ook de gemiddelde leeftijd van het publiek), en er wordt nog even gejuicht en zo.

Voordat de tour de volgende dag verder gaat richting Garmerwolde, een dorpje op steenworp afstand van Groningen, is er even tijd om Calvin Johnson te spreken, terwijl hij ontbijt met een paar sneetjes toast met vruchtenhagel, een stroopwafel, een wortel en wat stukjes tomaat.

Je hebt niet veel nodig voor je optredens. Staat er überhaupt iets op je rider?
Nou, ik heb wel een rider. Maar het klopt, ik heb niks nodig. Dat is vaak nog wel lastig, want dat zijn ze niet gewend in zaaltjes. Dan kom ik aan, en ik zeg: oké, het hele podium moet leeg. Ik wil niet dat er monitorspeakers staan of zoiets. Of er staat een airco te blazen, en die moet dan uit. Het kwam vaak voor dat iemand van de techniek dan zei: “Ja, eh, ik weet niet of dat wel mag.” Daarom staat er nu op mijn rider alleen dat ik wil dat het podium leeg is, en dat er iemand aanwezig is die de airco uit kan zetten.

Je treedt op in allemaal kleine zaaltjes, waarom is dat?
Dat vind ik leuker dan in een poppodium. Daar wordt het publiek vaak als vee behandeld, en draait het alleen om zoveel mogelijk drank verkopen. Bovendien zijn er vaak restricties: je moet dan bijvoorbeeld een bepaalde leeftijd hebben om binnen te komen. Dat vind ik stom. Iedereen moet naar mijn optredens kunnen komen.

Verder praten we wat over klompen (“ik heb ook houten schoenen, maar die zijn heel smal en lang en je kunt ermee van een berg glijden,”) en brood (“als ik in een nieuwe stad kom, ga ik altijd eerst op zoek naar een goede bakker om wat meergranenbrood in te slaan,”) en ik ben opgelucht dat het niet zo ongemakkelijks is als ik op voorhand had verwacht. Kijk bijvoorbeeld eens een paar minuutjes naar dit interview dat Noisey US met hem had, dan snap je wat ik bedoel.

Dan vervolgt de tour zich naar Garmerwolde, waar Calvin in het dorpshuis optreedt. Dat is heerlijk gezapig en gemoedelijk. De gemiddelde leeftijd lag al vrij hoog (je vraagt je af of leeftijdsrestricties dan echt zo erg zouden zijn), maar hier is werkelijk niemand onder de dertig (op twee kindje en een hond na). Als Calvin in een liedje een minuut of wat gekke dierengeluiden maakt in plaats van te zingen en de Groningers dit stoïcijns gadeslaan, breekt mijn hart een beetje. Het maakt het ook weer helemaal goed dat ik na afloop veertig minuten in een mistig weiland zit te wachten op de bus.

Het laatste optreden is in Amsterdam, in café de Ruimte. Ik ben te vroeg, maar er wordt lekker eten geserveerd en we keuvelen nog wat over muziek. Calvins vriendin zit al de hele tour ergens in een hoekje een sjaal te breien, en ik denk grappig te zijn door te vragen hoeveel sjaals ze tijdens een gemiddelde tour breidt, waarop ze antwoordt dat ze die vraag wel vaker krijgt. Ze is er ook alleen deze paar dagen, vanwege zijn verjaardag.

Het is vreemd dat een cultheld als Calvin evenveel bezoekers trekt in een gat ergens in Groningen als in Amsterdam. Toch is het ook goed, want de sfeer blijft op deze manier intiem, en dat maakt het extra bijzonder om mee te maken. Als ik na afloop de laatste trein mis, baal ik eventjes, maar ik ben toch blij dat ik erbij was, bij die vier shows door heel Nederland.