De evolutie van M.I.A.

Herinner jij je nog dat Paper Planes bij allemaal stoner-komedietrailers en sportcompilaties werd gebruikt en M.I.A. door iedereen als gewoon zomaar een nieuwe zangeresje werd gezien, in plaats van als een mythisch, cultureel figuur dat zich al een decennium lang door oorlogsgebieden, elitaire muziekkringen, de voorpagina’s van de tabloids en politiek ballingschap heen had geploeterd? Haar verhaal is echt niet iets om luchtig over te doen. Daarom blikken we terug op de evolutie van M.I.A., van plaatselijk talentje tot wereldwijd icoon: een popster met meerdere radiobangers op haar naam; een tegendraads stijlicoon mét geweten; iemand die terrorisme enigszins relativeert; een creatieve kracht met invloed over de hele wereld. M.I.A. stak haar middelvinger op naar Amerika tijdens haar Super Bowl-optreden, ze steunde WikiLeaks en werkte samen met de meest innovatieve mensen van de internationale underground. Maar voor dit alles was ze gewoon Mathangi ‘Maya’ Arulpragasam.

Het is algemeen bekend dat Maya’s vader loyaal was aan de Tamil in Sri Lanka, en oprichter was van Eros, een studentenorgaan dat in de jaren zeventig en tachtig campagne voerde voor een onafhankelijke Tamilstaat. Maya werd geboren in Engeland, maar haar vader nam de hele familie mee terug naar Sri Lanka toen zij pas net zes maanden was, zodat hij kon helpen in de strijd om onafhankelijkheid. Alle stukken stof die ze van haar moeders naaitafel inpikte – “wat op de vloer viel was van mij” –, en de rondvliegende kogels van de burgeroorlog waarmee ze werd omringd, vormden de belangrijke eerste facetten van haar toekomstige muzikale carrière.

In haar muziek is veel opstand hoorbaar tegen de overheid van Sri Lanka. Ze wil hun misdaden blootleggen en beschuldigt ze van genocide op de lokale Tamilbevolking. Tijdens haar optreden op Glastonbury in 2014 droegen haar performers t-shirts met daarop protestteksten tegen de deportatie van de Tamils. Hoewel ze voor dezelfde dingen staan en strijden, heeft ze sinds haar jeugd weinig contact met haar vader – door zijn betrokkenheid bij de Tamiltijgers werd de familie in 1986 gedwongen terug te keren naar Londen, waar ze in hostels en gemeenteflatjes woonden. Terug in Engeland als eenoudergezin, werd de Srilankese Arulpragasam-familie gesandwiched tussen Ierse en Jamaicaanse buren in de volkswijken.

Aan Time Out vertelde ze:

“I was 10 years old and I didn’t know anything about punk or hip-hop. The only words I knew in English were “dance” and “Michael Jackson.” We got put in a flat in Mitchum and the council gave us second hand furniture, second hand clothes and a second hand radio that I took to bed with me every night. There was a black family on one side and an Irish family on the other. Between them and the radio I got to hear London Posse, who were the best of British hip-hop and had a really original flow and fresh beats that made me feel good, and The Clash, who were also really important for me and for London. Then the Irish family nicked my radio while I was at school.”

Maya wilde naar de vooraanstaande kunstacademie Central St. Martins in Londen, maar had niet de juiste kwalificaties. Ze zei tegen de toelatingscommissie dat ze “prostituee op King’s Cross zou worden, daar een film van zou maken en na drie jaar zou laten zien wat er met haar was gebeurd nadat ze werd afgewezen bij St. Martins.” Wonderbaarlijk genoeg werd ze daardoor wél toegelaten. Ze financierde haar eigen studie door in een callcenter te werken.

Saint Martins was een culturele, invloedrijke opleiding met veelbelovende artiesten, vrijdenkers en een hoop partykids, en de academie veranderde Maya’s leven. Ze werd een vaste bezoeker van de warehousefeestjes, en dit is wat ze aan Time Out vertelde over een van die avonden:

“The moment we walked in we found this wallet that was just like something in a movie—no ID, just loads of money and loads of drugs, every colored pill you could think of. You know I like colors! It was like finding a bag of beads. We took some, didn’t think it had worked, and just kept going through the colors. Then everything happened at once. The next day I didn’t remember a thing. All I knew was waking up in a house in Caledonian Road and my shoes had no heels. It was just such debauchery.”

Haar artistieke trekken werden al snel opgemerkt, vooral haar neon-roze graffiti tekeningen die de onrust in Sri Lanka representeerden werden opgepikt door Justine Frischmann van de band Elastica – Frischmann was net op zoek naar iemand die haar band kon helpen transformeren van britpopbabes naar post-millenniumpunkers.

In 2001 was M.I.A. in feite de visueel regisseur geworden van Elastica – haar karakteristieke stijl is goed te zien in de video voor Mad Dog God Dam (hieronder). Haar werk werd door Stuart Berman in Pitchfork treffend omschreven als “een kruising tussen rock en straat”, en vormde een soort moodboard van het DIY-knip- en plakwerk waar ze later uit om bekend werd. Op een nacht tijdens een Elastica-tour in Canada, eindigden ze met z’n allen bij een concert van Peaches. Die waren al bezig met hun laatste nummer, Fuck The Pain Away, en tijdens het climax-refrein gooiden ze de microfoon het publiek in. Maya ving die en begon aan haar scheldkanonnade – dit was haar eerste publieke optreden.

Nadat Elastica ermee ophield, werd M.I.A. door leadzanger Justine Frischmann aangemoedigd om haar eigen beats te gaan maken op een Roland MC505 die ze van een vakantie op de Cariben had meegenomen. In 2008 vertelde ze aan Spin: “People always said, ‘You look like you could make music, you dance like you could, but it’s clear that you’re really tone deaf’.” Maar ze nam het advies van Justine ter harte en negeerde dat van de rest, en begon te experimenteren in haar slaapkamer. Het resultaat van die experimenten was een demo van zes nummers, met daarop het nummer Galang. Volgens een hoop mensen was het dat nummer waarmee ze haar verrassende entree maakte in de muziekwereld, en daarna sleepte ze een contract bij het legendarische XL Recordings in de wacht.

De stijl van M.I.A. was een mix van straattaal uit Londen, politieke ideeën en beats uit de straten van duizend verschillende ontwikkelingslanden. Deze stijl sloot alleen niet goed aan bij een muziekscene die de millennials groot moest brengen. Daarom zocht ze steun bij een tijdgenoot, en dat werd Diplo. Iemand die fysiek totaal van haar verschilde, maar op creatief gebied haar gelijke was.; deze jongen, Thomas Wesley Pentz was haar toegang tot de wereld.

In 2005 vertelde hij aan Pitchfork:

“

Besides me being a white dude from Florida and her being a Sri Lankan girl in England, everything else was the same: [We were both] film graduates, [listened to] all the same music when we were kids, were going in the same direction right now in music, it was amazing.”

Ze ontmoetten elkaar in de nachtclub Fabric in Londen. Daar draaide Diplo geheel toevallig Galang voor een groep zwetende tieners, en ook een ander nummer van Maya dat hij had opgepikt via i-D magazine: Fire Fire. De twee raakten al gauw verwikkeld in een romance die verder ging dan samen de lakens bevuilen: ze namen samen de mixtape Piracy Funds Terrorism op, die alleen via internet en tijdens live-shows werd gedistribueerd. Diplo gebruikte de mixtape als lokkertje voor de online community Hollerboard, een soort privé-facebookgroep voor muzieksnobs. Met M.I.A.’s vocals over samples van Madonna, Kraftwerk en Eurythmics was dit een goede voorbereiding op haar langverwachte debuut Arular.

Terwijl de muziekbloggers haar nonchalante samples en sociaalpolitieke onderlagen bleven prijzen, bracht M.I.A. in 2005 het album Arular uit bij XL. De titel van het album verwijst naar de alias van haar vader bij de Tamil, en ze hoopte dat hij, als hij zichzelf zou googelen, haar creatieve opus zou ontdekken. Dat gebeurde ook, maar later hield Maya een relaas over hem tegen The Guardian: "It irritates me that I end up giving him so much attention when he had so little to do with my life." Het album brengt al haar levenservaring en inspiratie bij elkaar. De DIY-sfeer doet sterk denken aan de ethiek van de punkmuziek, maar de scherpe bhangra- en dancehallbeats plaatste het album wel direct in de 21ste eeuw. En nog altijd knalt het harder dan de beats van welke slaapkamerproducer – met eindeloos toegang tot internet en SoundCloud – dan ook.

Diplo kon niet meeliften op het trans-Atlantische succes van Arular, en daardoor verzuurde de relatie tussen de twee. In een terugblik tijdens een recent interview met Rolling Stone vertelde M.I.A.: “Missy Elliott called me for the first time in 2005 to work with me on her record, and I'm sure we had a massive fight about that… I wish I enjoyed it because I had this person on my shoulder the whole time saying, ‘It's shit, it's shit, it's shit. You shouldn't be on the charts.’” Het leek zo’n situatie waarin het eerst zo ondersteunende vriendje opeens heel beschermend, jaloers en onzeker wordt wanneer zijn vriendinnetje succes heeft. Uiteraard heeft Diplo zijn tegendraadse underground-carrière doorgezet, waarin hij zich nooit gewaagd heeft aan een hitlijstvriendelijke producties.

Na een lange zomer met festivaloptredens – waaronder een bijzondere encore tijdens haar Coachellaset – en tours met artiesten als Gwen Stefani en LCD Soundsystem werd alles snel in werking gezet voor haar tweede album. Dit album heet Kala, de naam van haar moeder. Ze zat nu bij het label Interscope in de VS, maar ze had problemen met haar visumaanvraag waardoor het opnemen van het album één grote internationale aangelegenheid werd. Voor de opnames reisde ze heen en weer tussen India, Liberia en Trinidad. “When I started recording a song in India, say 'Boyz', I recorded the drums in India, then I had the files in Trinidad. We put it together and did the vocals in Trinidad, and then we did some extra work on it in Brooklyn, and then we went back to India and did some extra extra work,” zei ze in 2007 tegen de blog The Village Voice.

Boyz is een mix van verschillende invloeden en werd een enorme dancehit met een geweldig bijpassende opzwepende video. De video was gestyled door Cassette Playa, de new rave-fashiongoeroe, en opgenomen in Jamaica – in de clubscene van Kingston was het nummer enorm populair (“it got everybody to turn up”).

Toen het werk voor Kala bijna af was keerde M.I.A. terug naar de Verenigde Staten. In een interview met The Village Voice schetste ze een glorieus beeld van de ontmoetingen die Interscope namens haar had opgezet. “Will.i.am and Pharrell and Timbaland were all in one room, and I was just coming from India, working in a little studio with cockroaches and little kids using my blank CDs as frisbees and shit. And then I sat in a million-pound studio with T.I. and Britney next door.”

Gelukkig belandden Will.i.am en Pharrell niet op het album – maar Timbaland wel, namelijk op de bonustrack Come Around. De enorme verwachtingen van deze samenwerking werden niet vervuld, het was overduidelijk in één dag gemaakt en onder de voorwaarden van Timb. Maya legde tegen The Village Voice uit waarom: “By the time that our paths met, Timbaland had already been Timbaland and done all the cool weird shit. He's sampled babies and cows and things, and I was making tracks sampling chickens. And he was like, ‘I'm done being cool; I want to work with Celine Dion.’"

Boyz en Come Around zijn het geluid van een evolutie, van een artiest die groeit en kansen benut om een nog altijd kritisch maar commercieel interessant album te maken, zonder het DNA te verloochenen dat Maya Arulpragasm veranderde in M.I.A..

Na de release van Kala werd Paper Planes door de grootst mogelijke distributeurs opgepikt: Hollywood en Kanye West. Dit nummer werd gebruikt voor de trailer van James Franco’s Pineapple Express en vervolgens in de door Kanye geproduceerde blockbuster Swagga Like Us. Er viel niet te ontkomen aan Paper Planes.

Dat nummer verdiende een nominatie voor een Grammy, en een hoogzwangere M.I.A. vergezelde Kanye en zijn vrienden tijdens de uitreikingen. Tijdens dat optreden verborg haar Henry Holland-outfit niks, maar dat leek haar niks te boeien. Het jaar 2008 was het jaar waarin Maya de wereld officieel had veroverd. Ze was de enige persoon die genomineerd was voor een Mercury, een Brit Award, een Grammy én een Oscar. Ze kon vanwege de geboorte van haar zoon (en die van Ben Bronfman, haar toenmalige verloofde) niet mee doen aan de optredens bij de Oscars.

Door een rits aan nominaties en miljoenen verkochte albums veranderde Maya’s levensstijl enorm. De dagen waarin ze de wereld bereisde om muziek op te nemen in stoffige studio’s met spelende kinderen over de vloer, waren over. Haar derde album was opgenomen in het huis in Los Angeles dat ze met Bronfman deelde – een muzikant uit de familie die de touwtjes bij Warner Music Group in handen hield.

Het was onvermijdelijk dat haar creatieve proces zou veranderen, maar ze weigerde mee te gaan in een stroming die haar naar het rijk van de emotieloze hits zou brengen. In plaats daarvan richtte ze zich op haar eigen label, N.E.E.T. music, en nam de visual artist Jaime Martinez aan. Samen met hem maakte ze een soort voorloper van de gif – met toffe artwork in plaats van de Netflix-achtige beelden die we tegenwoordig zo veel zien, voorzien van een makkelijk stukje tekst.

Na haar bevalling bleef ze vooral in LA. Het ontdekken van landen door ze te bezoeken werd vervangen door het lezen erover op internet. Dit medium had haar altijd goed gepast, maar uiteindelijk werd het een last – iedereen kon achter haar politieke ideeën komen via internet. Het opkomende Twitter werd een gifbeker. Maya en haar zoon kregen via dit medium veel doodsbedreigingen van sympathisanten van de overheid van Sri Lanka, die haar als terrorist bestempelden. Ze vocht terug door video’s te plaatsen van onwettige moorden op Tamiltijgers. Ze bestreed vuur met vuur, en uiteindelijk resulteerde dat in april 2010 met de release van

Born Free.

M.I.A. werd officieel de verwezenlijking van controverse nadat ze besloot om met de Franse regisseur Romain Gavras samen te werken voor Born Free. Het was haar belangrijkste poging op visueel gebied om het onuitgesproken zichtbaar te maken. De negen minuten durende video werd in de woestijn gefilmd, en representeerde de verboden moorden op Tamilmannen; in de video zie je bijvoorbeeld hoe een groep roodharige kinderen wordt opgepakt door een gewapende militie. Zonder haar label op de hoogte te brengen releasede ze de video, waarna het door YouTube en televisiestations werd geweerd.

Het nummer staat symbool voor de verandering die M.I.A. maakt van het net afgestudeerde meisje van de kunstacademie met heldere, rustige pastelkleuren, naar een meer schokkend beeld dat pijn doet aan je ogen. Ze reageerde op de kritiek op Born Free door te zeggen hoe verbaasd ze was over de reacties op de video. “I think it's interesting how we react to fiction and how we react to realism on the internet… this is mainstream media, I wish I was talking about way more underground theories, but [I'm] not, this is just me digesting what I see in the mainstream,” zei ze tegen MTV News. De nieuwe Justin Bieber-video is “more of an assault to my eyes and senses than what I've made,” vertelde ze later tegen NME.

XXXO.

Terwijl Romain Gavras de ginger-genocide doorzette in Our Day Will Come, zijn langere film, werkte de digitale wereld niet meer in het voordeel van M.I.A. Haar wantrouwen tegen dit medium werd het thema van haar derde album /\/\ /\ Y /\, dat zo werd vormgegeven zodat je het niet via google kunt vinden (probeer het maar eens). Het album klinkt claustrofobisch vergeleken met de vrijere voorgangers, de nummers schreeuwen door hun CAPSLOCK-typografie heen en klinken industrieel en beklemmend. Zelfs het bijna popachtige nummer XXXO is bedekt met een flinke laag cynisme.

Het album werd goed ontvangen – wantrouwen als thema was precies zo intrigerend als van haar verwacht werd, als uitgesproken artiest. Maar toch haalde het album niet zo veel succes als haar voorgaande werk. Potentiële fans werden door een berucht interview met The New York Times waarschijnlijk verder afgeschrikt: in dat interview werd ze op het matje geroepen voor haar wispelturige politieke opvattingen en smaak, die niet goed zouden passen bij haar commerciële versie van M.I.A. als ‘vrijheidsstrijder’. Het artikel zorgde voor verschrikkelijk veel reacties en gedoe, en Maya reageerde daarop door het telefoonnummer van de journalist te tweeten. Het tijdschrift haalde vervolgens flink wat quotes weg en gaf toe dat er inderdaad wel wat uit context was gehaald – maar het was al te laat: M.I.A. was vooral een controversiële beroemdheid geworden, en op de tweede plek pas een artiest. Het veranderen van dit publieke imago zou een enorme onderneming worden, en ze groef haar eigen graf door simpelweg haar middelvinger op te steken.

In 2010, bij haar optreden tijdens de Super Bowl, verwisselde ze het woord “shit” voor een middelvinger en kreeg daardoor meteen een geding van miljoenen dollars aan haar broek. Ze had Madonna, de Super Bowl en de burgerlijke bevolking van de VS boos gemaakt. Muzikaal gezien raakte ze steeds meer op de achtergrond, met als enige release in drie jaar een mixtape. Die kwam uit op het oudjaarsavond van 2010, en leek op de finale genadeklap van het jaar waarin ze degradeerde tot niets meer dan een relschopper.

Voor haar laatste album, Matangi, keerde M.I.A. voor inspiratie terug naar het dorp dat ‘de wereld’ heet. Dit album nam ze op nadat ze op adem was gekomen in India, en ze weer te raden ging bij oude vertrouwelingen zoals Switch. Hij hielp haar met het album, en ze vertrok wederom naar India voor research en om zichzelf opnieuw te ontdekken. Het album is vernoemd naar de Hindoestaanse godin van muziek en onderwijs, en naar haar eigen tweede naam. Matangi is aangenaam luchtig vergeleken met de claustrofobische deken die over /\/\ /\ Y /\ heen lag. Haar gezicht op de cover van het album laat zien dat we waren aanbeland bij de kalmte na de storm: M.I.A. was weer terug.

De eerste single van het album,

Bad Girls,

is een goeie binnenkomer. Het nummer was al eerder te horen op

Vicki Leekx

maar Maya wachtte twee jaar lang voor een goede release. In 2012 bracht ze het nummer uit met een video die haar stevig in het publieke bewustzijn terugduwde als een van de meest originele, visuele artiesten van deze eeuw. Serieus, de video waarin MIA rapt vanuit een auto die op twee wielen door de woestijn scheurt – wat wil je nog meer?

In het Noisey-interview waarin ze haar album premièrde, beschreef ze Matangi als een opgebouwde climax van haar eerste drie albums. In een pijnlijk interview bij Hot 97 vertelt ze “hoe allemaal ideeën samenkomen” – als een puzzel van zelfontplooiing die haar tot de vrouw heeft gemaakt die om kan gaan met de lastige, gewichtige vragen die de radiohost haar stelt. Ze reageerde scherp en alert, maar kon de bal nog altijd rebels terugkaatsen – M.I.A kwam als een volwassen vrouw uit de jaren nul.

Het zijn twee stille jaren geweest na de release van Matangi. Vorige maand zagen we haar eerste solowerk sinds 2013. Can See Can Do is zonder twijfel de voorloper van een nieuw album – misschien zien we in de zomer wel de vijfde M.I.A.- golf; laten we het hopen.Tot die tijd blaas ik Galang door de boksen, net zo lang tot er regenbogen uit mijn oren bloeden.