Deze zomer publiceerde NRC een stuk over een whatsappgroep waarin Rotterdamse politieagenten racistische en discriminerende berichten uitwisselden. Dat werd, terecht, behoorlijk groot nieuws. Zo spraken de agenten in kwestie, na het zien van een filmpje waarin jongens van kleur een witte jongen sloegen, over ‘kankervolk’ wat kapotgemaakt moest worden en waar direct op moest worden geschoten. Ook vielen onder meer de termen ‘pauper-allochtonen’ en ‘kut-Afrikanen’.
Voor ieder weldenkend mens, en zeker voor iemand wiens taak het is om alle burgers te beschermen, zijn dit ontoelaatbare en verwerpelijke uitspraken. Penning inleveren en iets anders gaan doen, meneer de agent, zou je zeggen. Maar nee: na een onderzoek van het Openbaar Ministerie werd geconcludeerd dat de agenten niet strafbaar zijn, voornamelijk omdat deze uitspraken werden gedaan in een besloten whatsappgroep. Ook bij de politie loopt nog een intern onderzoek, maar terwijl dat gaande is, blijven de agenten gewoon hun werk doen.
Slechte zaak, vinden vijf organisaties – Concrete Blossom, Spior, St. Ocan, Radar en Controle Alt Delete – die strijden tegen racisme. Ze spannen een artikel 12-procedure aan; een middel waarmee het gerechtshof het OM kan dwingen om toch over te gaan op vervolging.
Wat betekent dat precies? En hoe groot is de kans dat de agenten alsnog vervolgd worden? Ik belde met Jair Schalkwijk van Controle Alt Delete voor uitleg.
VICE: Uitspraken als deze lijken me voor iedere organisatie een prima reden om niet meer met iemand te willen werken. Al helemaal als die organisatie als taak heeft om iedereen te beschermen.
Jair Schalkwijk: De politie draagt uit dat ze er voor iedereen zijn, maar als zulke uitspraken worden getolereerd vragen wij ons ten zeerste af of deze agenten nog wel onbevooroordeeld en zonder aanziens des persoons hun werk kunnen doen. En het gaat om jeugdagenten he, in Rotterdam, een supermulticulturele stad.
Hoe werkt het precies met zo’n artikel 12-procedure?
Een artikel 12-procedure kan gaan spelen op het moment dat het OM besluit een zaak niet te vervolgen. Je kunt bezwaar aantekenen tegen dit besluit, als je belanghebbende bent. Hiermee vraag je aan het gerechtshof om het besluit van het OM goed te bekijken. Als de rechter vindt dat jij goede argumenten inbrengt, dan kan die besluiten dat er toch overgegaan moet worden tot vervolging.
Wanneer zijn jullie in actie gekomen?
In augustus heeft het OM besloten om niet te vervolgen. Vanaf dat moment heb je drie maanden de tijd om daar een bezwaarschrift tegen in te dienen. Dus direct daarna zijn we samengekomen. We hebben nog aan het OM gevraagd om het besluit waarom ze niet willen vervolgen ons toe te sturen, maar dat verzoek is geweigerd.
Het gebrek aan transparantie als het gaat om dit soort zaken is zo jammer, omdat de impact enorm is. De politie zou als instituut op het gebied van racisme boven alle twijfel verheven moeten zijn, en een moreel rolmodel moeten zijn. Nu doen ze intern een onderzoek en blijft de onderbouwing ook intern. Dat vinden wij niet rijmen met de publieke functie die ze hebben. Dit onderzoek zou publiekelijk en transparant moeten plaatsvinden.
Het is de verantwoordelijkheid van de politie om op te treden tegen discriminatie binnen het korps, maar het is ook de verantwoordelijkheid van het OM om hierop toe te zien. Wij vinden dat het OM onvoldoende optreedt tegen racistisch gedachtegoed bij agenten. Hier mag binnen de politie gewoon geen plek voor zijn. Wij vinden dat er voldoende redenen zijn voor het OM om wel de agenten te vervolgen, en mogelijk ook de leiding van de eenheid Rotterdam. Het is mede hun verantwoordelijkheid om hiertegen op te treden, en dat hebben ze nagelaten. Ze waren ruim een jaar op de hoogte van die appjes.
Als ik het goed begrijp, is het grootste bezwaar tegen het vervolgen van de agenten dat het hier gaat om een besloten whatsappgroep.
Ja. Vermoedelijk stond deze whatsappgroep wel op een diensttelefoon, dus in dat opzicht is het niet helemaal privé; leidinggevenden kunnen deze telefoons ook inzien. Een andere reden voor het OM was dat deze uitspraken niet in het openbaar zijn gedaan. Ze hebben bijvoorbeeld niet op Facebook gestaan. Maar volgens een hoogleraar van het Cross-cultural Human Rights Centre van de VU gaat het volgens de wet niet om het openbaar maken van deze berichten, maar om het verspreiden. Om het delen van haatzaaiende berichten met anderen.
Hoe groot schat je jullie kans in?
Wij hebben goede hoop dat wat wij doen bijdraagt aan bewustzijn, wat er hopelijk toe leidt dat het OM steviger optreedt tegen discriminatie binnen de politie. Als je kijkt naar de cijfers, zie je dat er de afgelopen vijf jaar geen enkele agent vervolgd is vanwege discriminatie, terwijl de politie wel erkent dat er sprake is van discriminatie.
Het is ook belangrijk voor politieagenten dat er een streep wordt gezet door discriminatie, omdat de agenten die het wel goed doen hier ontzettend onder lijden. Krachtig optreden tegen discriminatie en racisme is de enige manier om het vertrouwen in de politie te versterken. Er is meerdere keren gezegd dat er geen plek is voor discriminatie bij de politie, en dit lijkt ons het perfecte moment om naar voren te stappen en daad bij het woord te voegen.