De mensen die in de laatste gebouwen uit het Sovjet-tijdperk wonen

In de jaren vijftig ontstond een nieuwe architectuurstroming in het Verenigd Koninkrijk. Het was vooral te herkennen aan monolithische blokken van onbewerkt beton en staal, en droeg een naam die goed paste bij de uitstraling: brutalisme.

Het brutalisme verspreidde zich al snel door de rest van Europa, maar werd nergens met zulke open armen ontvangen als in de voormalige Sovjet-Unie. De stijl bleek goed aan te sluiten bij de marxistische boodschap en werd de standaard voor duizenden woningen.

Tegenwoordig worden ze massaal afgebroken, juist omdat ze zo symbool staan voor dit Sovjet-verleden. Maar er zijn ook nog gebieden waar ze fier overeind blijven staan.

De Britse fotograaf Alex Schoelcher bracht de afgelopen twee jaar door in het voormalige Oostblok, van Georgië en Moldavië tot Kazachstan en Kirgistan, om deze overgebleven gebouwen en hun bewoners vast te leggen. VICE sprak hem over het lopende project dat hieruit voortkwam: Concrete Citizens.

VICE: Hoi Alex, hoe kwam Concrete Citizens tot stand?
Alex Schoelcher: Ik ben eigenlijk pas een paar jaar bezig met architectuurfotografie. Ik had er ook niet echt aandacht voor, totdat ik assisteerde bij een aantal architectuurfotografen. Daarna begon ik instagramaccounts over het brutalisme en oude Sovjet-architectuur te volgen en dacht ik: dit is vet. Het is zo dystopisch, beklemmend en eng, maar ook heel interessant.

Het viel me op dat er veel beelden van deze gebouwen waren, maar dat je nergens echt zag wat voor mensen er woonden. Er zat geen menselijk element in de foto’s. Dat vond ik frustrerend, omdat je het zo denk ik ook minder makkelijk kunt waarderen. Zo wordt het eerder een soort fetisj voor die gebouwen en ga je voorbij aan het feit dat ze ook nog gewoon bewoond werden.

Het hele idee van het project was om onder de oppervlakte te graven en te zien hoe het er vanbinnen uitzag. Ik wilde verhalen horen en erachter komen of mensen het fijn vonden om daar te wonen.

Was er een bepaald moment, of waren er bepaalde foto’s die je met name op dit idee brachten?
Een van de gebouwen die me meteen opvielen was het Nutsubidze Plato in Georgië, dat bestaat uit drie gebouwen die met een brug aan elkaar verbonden zijn. Ik ging ernaartoe met een Georgische vriend, en toen we er waren gaf hij me de tip om het ook vast te leggen vanuit omliggende gebouwen.

Toen we in een ander gebouw waren, zei hij: “We kunnen ook gewoon bij iemand aankloppen en vragen of we op hun balkon mogen komen.” Ik kon me niet voorstellen dat iemand dat echt oké zou vinden, maar toen deed er een vrouw open en zag ik in haar woonkamer een man zonder T-shirt zitten met een Siberische husky. Ik dacht: holy shit, dit is geweldig.

Ik maakte wat foto’s vanaf het balkon, maar vond ze niet zo mooi. Toen kwam ik op het idee om een foto van deze mensen te maken – dat was het moment waarop ik dacht: gebouwen zijn best interessant, maar het is nog boeiender om te zien wat erin zit. Ik heb jarenlang mensen op straat gefotografeerd en het kwam nooit in me op om gewoon bij iemand aan te kloppen en ze in hun eigen huis vast te leggen.

Als ik de foto’s zo bekijk, vind ik ze vrij intiem. Hoe zorgde je ervoor dat deze mensen zich op hun gemak voelden?
Bij sommige foto’s vraag ik me ook nog steeds af hoe ik dat voor elkaar heb gekregen. Maar ze waren verrassend toegankelijk, ik denk omdat je zulke dingen gewoon niet elke dag doet. Je spreekt ook niet elke dag even iemand op straat aan met de vraag of je diegene mag fotograferen. Maar wanneer je dat eenmaal doet, staan verrassend veel mensen ervoor open.

Ik heb onder andere een foto genomen van een aardig gezette vrouw die op een bank ligt. Het verbaast me dat ik haar gewoon zo mocht vastleggen, als ik er zo op terugkijk. Alsof ik er helemaal niet ben geweest.

Hoe vonden deze mensen het over het algemeen om in dit soort gebouwen te wonen?
Dat liep sterk uiteen. Er waren mensen die het fantastisch vonden, bijvoorbeeld vanwege de gemeenschapszin die het uitstraalt, het uitzicht dat ze hadden of de goede kwaliteit van de gebouwen. Oudere mensen waren er ook weleens trots op omdat het ze zo deed denken aan de Sovjet-Unie.

Andere mensen hadden er een hekel aan en vonden het maar lelijk. Ze waren ook verbaasd dat ik de gebouwen zo interessant vond, omdat zij het zagen als de vloek van hun bestaan. Er was ook veel armoede, veel mensen sliepen in hun woonkamer. Ik heb een hoop nare verhalen gehoord.

Zou je daar meer over willen vertellen?
Veel ouderen waren bang dat een van de liften kapot zou gaan, of dat het in de zomer veel te heet zou worden. De meeste mensen hadden niet zoveel geld. Er was bijvoorbeeld een vrouw van in de zestig, die alleen met haar kat woonde en allemaal bloemversieringen in haar huis had. Nadat ik haar had vastgelegd begon ze uit het niets te huilen.

Ik heb veel mensen gezien die niet gelukkig waren, vooral in Moldavië en Kirgistan. Ze hadden vaak meerdere kinderen. Een man had er zelfs acht – je kunt je amper voorstellen dat ze met zoveel in zo’n kleine woning moeten leven.

In sommige landen worden dit soort gebouwen massaal afgebroken. Gaat dat op deze plekken ook gebeuren?
Ja, absoluut. Sommige gebouwen dreigen te worden neergehaald. Daarnaast verschijnen er nieuwe gebouwen omheen, waardoor het hele landschap er totaal anders uit gaat zien. Neem bijvoorbeeld die spitsvormige toren in Moldavië – dat gebied is razendsnel aan het gentrificeren, en er staan nu allemaal mooie nieuwe panden omheen, wat een vreemd gezicht is. Het kwam geregeld voor dat ik het plaatje helemaal in mijn hoofd had, maar het totaal anders bleek te zijn als ik er eenmaal was. Dan was er toch weer een ander gebouw naast gekomen, of een of ander café of een nieuwe weg.

Scroll omlaag voor meer foto’s van Alex Schoelcher.