Hoe black metal zich aansloot bij de disfunctionele Roadburn-familie

"This isn't black metal. This is hipster poser bullshit." Nuance is in de reacties onder een willekeurige youtube-video van Deafheaven ver te zoeken, hun hybride van black metal, shoegaze en postrock valt niet overal in goede aarde. In een wereldwijd circuit van blackmetalpuristen lijken de haardracht en kledingkeuze van de band minstens zo aanstootgevend te worden gevonden als de manier waarop ze zich eigenschappen van het oorspronkelijke jaren-negentig-geluid hebben toegeëigend. Maar trve of niet, dit jaar zijn ze één van de headliners van Roadburn en mogen ze op het hoofdpodium van 013 optreden voor een publiek van 3000 mensen.

Zes jaar na het minstens zo verguisde Liturgy heeft opnieuw een atypische blackmetalband een prominente plek op het affiche. Ze zijn niet de enige; in de loop der jaren is het aandeel experimentele black metal op Roadburn enorm gegroeid. Deze bands zijn niet per se geliefd bij de traditionele achterban van het genre, maar tegelijkertijd grijpen ze terug op muzikale voorbeelden die in hun individualisme en agressie lijnrecht tegenover de aaibare hippies en groepsgezinde bikers lijken te staan waar Roadburn groot mee is geworden. Wat maakt nu dat juist dit soort groepen toch zo goed passen binnen het overkoepelende gevoelsconcept dat Roadburn voor ogen heeft? Wat verbindt zulke uitersten volgens de man die ze bij elkaar brengt?

Het Roadburn-festival heeft de laatste twee decennia (terecht) naam gemaakt als de thuishaven voor liefhebbers van stonerrock, doom en psychedelica. Ontstaan uit een online community rond medeliefhebbers en stukjesschrijvers Walter 'Mr. Roadburn' Hoeijmakers en Jurgen van den Brand, is Roadburn gaandeweg uitgegroeid tot een daadwerkelijke gemeenschap die van over de hele wereld jaarlijks afreist naar pelgrimsoord Tilburg. Duizenden gelijkgestemden treffen elkaar daar ieder voorjaar voor een totaalervaring aan amplifier worship, paneldiscussies, films, beeldende kunst, de knusse binnenstad, speciaalbier, wiet en verbroedering.

De eerste paar edities vonden de bezoekers elkaar in een netwerk van gitaargeweld dat vooral zwaar op de jaren zeventig leunde. Geestelijk vader Walter, die naar eigen zeggen al vanaf zijn veertiende "een hardrock- en metaljongetje" was, vond in de ontwikkelingen rond seventies-geïnspireerde bands als Saint Vitus, Trouble en de vele toenmalige Hawkwind-adepten iets dat nauw aansloot bij zijn eigen "gevoel, bij hoe ik naar de wereld keek en hoe ik muziek beleefde", vertelt hij me aan de telefoon. Op het festival dat hij vanaf de late jaren negentig begon, stonden in eerste instantie dan ook vooral artiesten die bij die visie aansluiten.

Sindsdien is de muzikale focus van Roadburn verschoven – de programmering is steeds verder de diepte en breedte ingegaan. In de loop der jaren is het lastiger geworden om onder woorden te brengen waar het festival voor staat, wat de definitie en de criteria zijn van bands die er tijdelijk hun thuis vinden. In een tijd waarin tientallen andere festivals ongegeneerd de oorspronkelijke formule overnemen, definieert Roadburn elk jaar opnieuw wat het begrip 'heavy' zou kunnen betekenen, zonder dat een specifiek (sub-)genre nog leidend is in de line-up. Ogenschijnlijke tegenpolen staan op de verschillende podia zij aan zij. Het festival is een afspiegeling van actuele tendensen en ontwikkelingen in de scene, en speelt daarop in met een programmering die steeds diverser wordt..

Dat black metal daar zo centraal in is komen te staan, is op het eerste gezicht gek, omdat Mr. Roadburn eigenlijk een haat-liefdeverhouding met het genre had. Toen de eerste golven blackmetalbands opkwamen, volgde Walter ze op de voet. Na de proto-blackmetal van Mercyful Fate en de start van vroege deathmetalartiesten Possessed, Morbid Angel en Obituary was dit een volgende ontwikkeling die de metal, waar hij als fanatiek luisteraar en jonge concertorganisator zo van was gaan houden, naar nieuwe extremen oprekte. Hij vond het bijwonen van optredens van bands als Emperor en Mayhem weliswaar "heel spannend, omdat ze iets deden dat zó nieuw en zó intens was", vertelt hij. "Maar eerlijk gezegd vond ik die Scandinavische scene van toen wel behoorlijk pittig. Het was veel agressiever en harder dan gewone heavy metal. Ik ben een vredelievende jongen en ik kon me er niet direct in vinden, en vond het destijds misschien zelfs wel een beetje eng. Het was haast te primair, alsof je een klap in je gezicht krijgt. Maar ik ging tóch elke keer kijken als ze in Nederland waren!"

Met terugwerkende kracht heeft Walter een ander begrip en een hernieuwde liefde voor black metal ontwikkeld. Door toedoen van een nieuwe generatie ontdekte hij dat de moeilijk te definiëren trip die zijn festival vormt, de overgave en de uitingsdrang die maken dat artiesten en publiek elkaar kunnen meeslepen, zich in delen van dit genre evengoed voordoet als in de psychedelische jams en zware riffs die hem eerder veel meer aanspraken. Waar Enslaved en Wolves In The Throne Room in 2008 nog wat uit de toon vielen tussen Roadburn-klassiekers Boris, Down en The Heads, stonden er vorig jaar en dit jaar zeker vijftien blackmetalbands geprogrammeerd en is ouderwetse stoner veel minder sterk vertegenwoordigd. Toch is Roadburn gevoelsmatig nog steeds een vanzelfsprekende eenheid, wat mooi geïllustreerd wordt door een psychband die de fascinatie van Walter voor black metal verder aanwakkerde.

In 2015, nadat Walter net uit een zware privésituatie kwam, werd hij door The Vintage Caravan op sleeptouw genomen tijdens Eistnaflug, een jaarlijks metalfestival in hun thuisland IJsland. Deze band, in zijn woorden "een hippieband pur sang," nodigde hem uit om eens te komen ervaren waar oude schoolvrienden van de leden nu mee bezig waren. Samen bezochten ze de kelders, garages en pakhuizen waar een jonge generatie muzikanten black metal van een nieuwe impuls voorziet. "Kijk! Dit is precies wat wij ook doen, alleen de muziek klinkt een beetje anders!", zeiden zij als psychedelische seventiesband over hun collega's die een ander uiterste van harde muziek opzoeken. Zowel de jongens van The Vintage Caravan als de leden van de scene rond Naðra en Misþyrming zijn namelijk opgegroeid in het relatieve isolement van IJsland, waar ze veel wereldberoemde bands nooit live hebben kunnen meemaken. Ze kiezen ervoor om een eigen draai te geven aan muziek die hun voorbeelden elders groot hebben gemaakt, maar laten het niet bij een oppervlakkig eerbetoon.

Walter viel voor de drive waarmee jonge blackmetalbands in IJsland zich inzetten om het genre het heden in te trekken. Tómas (gitarist in Naðra en Misþyrming) en Dagur (bassist, gitarist en zanger in Misþyrming en gitarist van Naðra) legden hem uit dat ze ernaar streven om niet zozeer een sound te kopiëren (al is het alleen maar omdat ze ook heel andere invloeden in hun eigen muziek verwerken) maar dat ze willen voelen wat hun helden ooit gevoeld moeten hebben. Ze proberen de opwinding van hun voorbeelden zelf opnieuw te beleven. In de passie waarmee ze dit doen herkent Walter het gevoel van urgentie dat hem ooit zo aansprak in de acts die aan de basis van zijn festival stonden. "Ik kan black metal nu veel beter plaatsen dan vroeger, en ik snap beter wat voor gevoel deze bands vertegenwoordigen. Wanneer je ze live ziet, dan zit daar zó veel passie in, het zit zó diep in hun vezels. Ze gaan maar door, met een intensiteit alsof ze muren omver willen beuken!"

Dat oergevoel, de drang om muren (ook tussen genres en stromingen) te beslechten, raakt het diepste wezen van wat Walter met de bezoekers van Roadburn wil delen. Er valt heel veel onder de noemer van black metal te scharen, maar lang niet alles zou werken binnen de context van het festival. De passie en het onderbuikgevoel waarmee hij zelf aan de samenstelling werkt, zoekt Walter ook in de artiesten die er komen optreden. Op zijn reis naar Eistnaflug vond hij die: "Dit is zo authentiek, dit moet gedeeld worden, dit moet iedereen zien!" En dus vond er tijdens de Roadburn-editie van vorig jaar een heuse IJslandse invasie van Tilburg plaats. Dit jaar mogen Nederlandse acts als Gnaw Their Tongues, Verwoed, Folteraar, Laster en Turia de onverwacht grote impact die black metal toen had proberen te evenaren. "Roadburn is een voortbewegend festival, dat hebben Jurgen en ik vanaf het begin met elkaar afgesproken, dat we ons altijd zouden blijven ontwikkelen. Als je je dan afvraagt waar nu het meest gebeurt, dan is dat in de black metal."

Bekijk hierboven een video waarin we biertjes drinken met Deafheaven.

Er zit volgens Walter op dit moment "iets in het blackmetalwater" in Nederland. Hoewel hij een relatieve buitenstaander is en niet veel mensen in de scene persoonlijk kent, volgt hij vanuit zijn honger naar nieuwe underground – "op gepaste afstand" – alle spannende dingen die er gebeuren. Het genre is hier in beweging en meer geïnspireerd dan ooit, waarmee het geen herhaling van zetten is, maar volop gericht is op de toekomst. Hoewel het lastig in te schatten is of er sprake is van één enkele coherente scene, of een New Wave of Dutch Black Metal, lijkt er gevoelsmatig wel een soort onderlinge samenhang te bestaan. Een band als Terzij de Horde (vorig jaar nog op Roadburn) speelt weliswaar een variant van het genre die totaal anders klinkt dan die van sommige collega's, maar met Footprints In The Void hebben ze jarenlang lokale bands uit alle uithoeken van het genre bij elkaar weten te brengen. Zo zijn er ook meerdere muzikanten die in verschillende groepen tegelijk spelen of hebben gespeeld. In navolging van recente ontwikkelingen in IJsland, Scandinavië, Polen en Frankrijk die wereldwijd besproken werden, wordt ook Nederlandse black metal buiten de landsgrenzen steeds vaker enthousiast opgepikt.

Het lijkt, in ieder geval wanneer je afgaat op de afgezanten die op Roadburn spelen, alsof er in Nederland nauwelijks ouderwetse trve black gemaakt wordt. Wat de meeste van deze artiesten gemeen hebben is eerder de drang om het genre stilistisch verder te brengen, iets origineels te doen, of iets dat zo vreemd mogelijk is. De overgave waarmee de experimenten op het podium worden gebracht, wordt iets waar ook de bezoeker zich in kan wentelen. Deze variaties op het blackmetalthema zijn niet eng op een manier die afstoot, maar één die je opslokt in een collectieve slechte trip. Wat Walter betreft past dat precies bij de grondbeginselen van Roadburn, als een festival dat in essentie alle vormen van donkere, psychedelische muziek een platform biedt. Daarbij: "'Heavy' is niet alleen maar muziek met razende gitaren en drums, het kan net zo goed alternatieve country of singer-songwriter zijn. Sommige Nederlandse blackmetalbands zijn op hun beurt heavy op een droney manier, met een intensiteit die niet onderdoet voor SunnO))). Ze hebben artistiek veel in hun mars en hebben een sterke drang om zich te uiten."

De huidige generatie bands die Walter ("zeker ook dankzij de hulp van Tivoli's Brent Oostrum als adviseur en mede-aanjager in blackmetalzaken") bij elkaar heeft kunnen brengen, krijgt op Roadburn de kans om daar de oudere garde van artiesten te ontmoeten met wie ze misschien als fan zijn opgegroeid. Ze schudden de mensen de hand die het festival ooit hebben helpen vormen en zien hen van dichtbij spelen. Het is een belangrijke rol van Roadburn om een inspirerende vonk te doen overslaan tussen gevestigde en aanstormende namen. Het valt op dat Walter als zelfverklaarde buitenstaander – nu hij met zijn Roadburn-blik naar de bloeiende blackmetalscene kijkt – juist de vreemde eenden in de bijt lijkt te presenteren als voortrekkers in hun genre.

Het onorthodoxe van een groep als Deafheaven en het overboord zetten van genreconventies door hun Nederlandse stijlgenoten lijkt in de context van het festival in hun voordeel te werken, in plaats van dat het kritiek oplevert. De gemiddelde Roadburn-ganger van nu verwelkomt hen met open armen. "Dat heeft zo moeten zijn," zegt Walter. "We hebben Roadburn altijd al gezien als een bijeenkomst van buitenbeentjes, van misfits, die op een andere artistieke, creatieve manier met dingen omgaan. Het moet een vrijplaats kunnen zijn voor andersdenkenden en andersvoelenden, als leden van één grote disfunctionele familie die vrij zijn om te doen wat ze willen!"