Gaat de nieuwe Belgische regering wiet legaliseren?

Beetje bij beetje wordt cannabis op steeds meer plekken ter wereld legaal. Wiet is al gelegaliseerd voor recreatief gebruik in Canada, Uruguay en sommige Amerikaanse staten. In België ging het onder de vorige regering juist de andere kant op, want Michel I voerde een repressief beleid. 

Met de N-VA in de oppositie, zou het weleens kunnen dat er een andere weg in wordt geslagen. Interessant is dat de samenstelling van de huidige Vivaldi-coalitie sterk lijkt op die van de regering-Verhofstadt I, die rond de eeuwwisseling de drugswet versoepelde. Bovendien zeiden bijna alle Vivaldi-partijen vlak voor de verkiezingen voorstander te zijn van een liberaler cannabisbeleid.

VICE zocht uit hoe groot de kans is dat wiet echt gelegaliseerd gaat worden in België, en sprak erover met sp.a-voorzitter Conner Rousseau en Tom Decorte, hoogleraar criminologie en specialist drugsbeleid aan de Universiteit Gent.

De Belgische drugswet bestaat volgend jaar precies een eeuw, en de laatste grondige update dateert van 2003. Dankzij de toenmalige minister van Volksgezondheid Magda Aelvoet werd aan cannabisgebruik de “laagste vervolgingsprioriteit” gegeven, als de cannabisbezitter meerderjarig is, het om persoonlijk gebruik gaat en het bezit niet gepaard gaat met verzwarende omstandigheden of verstoring van de openbare orde. Maar het bezitten of kweken van cannabis is in principe nog altijd een misdrijf, dat wordt bestraft met een geldboete of een gevangenisstraf.

De regering-Michel I had een strengere interpretatie van de drugswet. In het regeerakkoord stond: “Het bezit van drugs is verboden. Het gebruik van drugs in de publieke ruimte kan niet het voorwerp uitmaken van een gedoogbeleid.” In het nieuwe regeerakkoord is het bewuste zinnetje dat de facto een einde maakte aan het gedoogbeleid geschrapt. Het is opvallend dat de repressieve taal van Michel I plaats heeft gemaakt voor een ander uitgangspunt: schadebeperking en hulpverlening.

Bart De Wever, die naast burgemeester van Antwerpen en voorzitter van de N-VA ook een groot voorstander is van de war on drugs, bracht de strengere interpretatie in de praktijk. Nu de N-VA in de oppositie zit, kun je je afvragen of de regering opnieuw een progressiever cannabisbeleid zal voeren. Minister van Volksgezondheid Frank Vandenbroucke (sp.a), die over het drugsbeleid gaat, heeft zijn handen nu echter al vol met de coronacrisis. Conner Rousseau voert het woord namens de minister: “Ik steek niet onder stoelen of banken dat ik tijdens de onderhandelingen pleitte voor regulering. Maar er was geen akkoord, en we gaan ook niet het land stilleggen om softdrugs te legaliseren.”

De samenstelling van Vivaldi lijkt sterk op de paars-groene regering-Verhofstadt I. In de huidige regering lijkt alleen de CD&V vast te houden aan de war on drugs, terwijl de andere partijen eerder hebben aangegeven openlijk voorstander te zijn voor het reguleren van wiet. Ook het nieuwe regeerakkoord lijkt erop te wijzen dat er een frisse wind op komst is. 

Volledige regulering lijkt er vooralsnog niet in te zitten. “Deze regering is qua samenstelling uiterst geschikt voor een grondige hervorming van de drugswet, maar dat vergt wel de nodige politieke moed,” zegt hoogleraar Tom Decorte. 

Wat mogen we dan wél verwachten? “We verleggen de focus van een war on drugs naar een war on dealers,” zegt Rousseau. “We willen het problematische gebruik terugdringen en het recreatieve gebruik minder ongezond maken. Ik kan niets beloven, maar ik hoop dat we werk kunnen maken van wetten die inzetten op schadebeperking en preventie, en niet op repressie.”

Cannabis social clubs zijn verenigingen die, zonder winstoogmerk, wiet kweken voor hun leden. Het concept ontstond begin jaren negentig in Spanje, en is inmiddels ook overgewaaid naar onder andere België. “Er waren een tijd een stuk of acht cannabis social clubs in België,” zegt Decorte. “Ze opereerden in de grijze zone van het gedoogbeleid. Hun idee was: als iedere volwassene één vrouwelijke cannabisplant mag kweken, waarom kan je dan niet vanuit een vereniging zonder winstoogmerk voor de planten van 25 mensen zorgen?”

De bekendste en oudste social club in België was Trekt Uw Plant (TUP), die met verschillende rechtszaken te maken kreeg en deze telkens won, maar in juni 2019 uiteindelijk toch sneuvelde in de war on drugs. De club startte een crowdfundingcampagne, maar gooide in april 2020 de handdoek in de ring. De finale doodsteek voor de club werd, niet verrassend, gegeven in het gerechtelijk arrondissement Antwerpen. 

Ondertussen zijn er soortgelijke clubs in elf Europese landen. In Uruguay werd het model voor het eerst volledig legaal tot stand gebracht. “Social clubs zijn een goede manier om cannabis te legaliseren: de overheid houdt controle en tegelijkertijd worden grote commerciële spelers buitenspel gezet, die uit zijn op winst en zich minder bezighouden met de volksgezondheid,” zegt Decorte.

Hoe staat de huidige regering tegenover de rentree van cannabis social clubs? Voor de verkiezingen toonde Rousseau zich nog een groot voorstander van het reguleren van cannabis en het oprichten van cannabis social clubs. Zo liet hij in maart 2019 in een opiniestuk in De Morgen weten: “Ons voorstel: cannabis social clubs. Dit zijn non-profitorganisaties die we toestemming geven om cannabis te kweken voor enkel hun leden.” Ook in De Slimste Mens Ter Wereld herhaalde Rousseau recent zijn pleidooi voor regulering.  

De huidige minister van Justitie Vincent Van Quickenborne (Open VLD) toonde zich in het verleden ook groot voorstander van een liberaler drugsbeleid. In mei 1999 zei hij in een interview met Het Laatste Nieuws dat als hij verkozen zou worden, hij een jointje wilde roken in de senaat. “Af en toe rook ik een jointje, ik voel mij daar gelukzalig bij,” zei hij. “En om het minste moet ik dan enorm lachen.” Van Quickenborne pleitte er destijds zelfs voor om cannabis volledig uit het strafrecht te halen. 

In mei 2019, twintig jaar later en vlak voor de verkiezingen, herhaalde hij dat standpunt in Het Laatste Nieuws: “Tegenstanders criminaliseren mensen die cannabis gebruiken. Voor mij is het een zaak van gezondheid. Veel mensen gebruiken dat op een redelijke manier, zoals alcohol.” Hoe kijkt Van Quickenborne nu naar die uitspraken? 

In een reactie per mail laat de woordvoerder van de minister weten dat individuele vervolgingen bij het Openbaar Ministerie liggen. Hij verwijst daarbij naar een omzendbrief uit 2018, waarin dieper werd ingegaan op het onderscheid tussen persoonlijk gebruik, het bezit gericht op verkoop en verzwarende omstandigheden. 

VICE kreeg geen antwoord op de vraag of minister Van Quickenborne een andere koers zal varen op gebied van social clubs. Wel bevestigt zijn woordvoerder dat Justitie zich meer zal inzetten tegen grote dealers, en dat ze problematische druggebruikers actiever zullen doorverwijzen naar de hulpverlening. 

Het lijkt er dus op dat het cannabisbeleid ook onder Vivaldi niet meteen radicaal zal veranderen, en België dreigt daarmee internationaal achterop te raken. In vijftien van de vijftig Amerikaanse staten is wiet voor recreatief gebruik legaal, en ook in heel wat andere staten werd het bezit gedecriminaliseerd en is medicinale cannabis toegestaan. Recreatief gebruik is verder ook legaal in Canada en Uruguay, en binnenkort wellicht ook in meer landen, zoals Luxemburg, Macedonië en Mexico.

CBD-cannabis werd in 2018 door onze huidige eerste minister Alexander De Croo – destijds minister van Financiën – uit de grijze zone gehaald. De verkoop van CBD-wiet alleen al leverde de Belgische staat in minder dan een jaar tijd 4,8 miljoen euro op. Aangezien het Belgische begrotingstekort door de coronacrisis naar recordhoogten stijgt, is het dus niet eens zo’n gek idee om juist nu stappen te zetten richting de legalisering van cannabis.

Volg VICE België ook op Instagram.