Hoe onze overleden naasten weer tot leven kunnen komen

Je wordt wakker, bereidt je voor op het werk, eet nog even snel wat met je echtgenoot, en neemt uiteindelijk afscheid. Het is een typische werkdag. Er is alleen iets vreemds aan de hand: jouw geliefde is al jaren dood. Je hebt helemaal niet ontbeten met je echtgenoot – maar met een simulatie van hem of haar.

De simulatie leeft in een virtuele omgeving die bijvoorbeeld kan worden bezocht met een Oculus Rift. Een digitaal rouwbedrijf heeft heel veel stromen aan data over jouw echtgenoot verzameld en geanalyseerd, en op basis hiervan een digitale gelijkenis gemaakt. Zijn stem, zijn manier van lopen, zijn eigenaardigheden en maniertjes, de manier waarop hij lacht – alles is op een bijna perfecte manier nagemaakt. Tijd doorbrengen met jouw digitaal herboren echtgenoot wordt onderdeel van de dagelijkse routine.

De dood wordt gezien als het eindpunt van gezamenlijke ervaringen. Maar dat hoeft misschien niet zo te zijn. Zelfs als de doden niet met ons kunnen communiceren, kan een simulatie van hen dit nog wel. De dood van mijn vader inspireerde me om aan dit project te beginnen.

Tweehonderd jaar geleden hadden de meeste mensen geen foto van hun overleden dierbaren, en dat gold een paar decennia geleden voor videobeelden. Binnenkort kunnen simulaties de doden heel precies imiteren, zodat we dingen met hen kunnen blijven doen alsof ze nooit zijn overleden. Doordat opkomende technologieën proberen om simulaties van de doden te maken, is deze mogelijkheid niet meer slechts een paradepaardje van sciencefiction.

Smartphones, apparaten die bijhouden waar je heengaat en een gigantische online dataverzameling meedragen, kunnen een goed beeld van iemands gedrag weergeven. Dit type van dataverzameling vormt de basis van het creëren van simulaties. Mensen voelen daarnaast de natuurlijke drang om een persoonlijkheid aan animaties toe te voegen. Dus het creëren van een overtuigende simulatie is niet zo moeilijk als het lijkt. Denk aan Eliza, een computerprogramma uit de jaren zestig met een paar regels code. Eliza kon mensen overtuigen dat ze met een psychotherapeut aan het praten waren. En bots zijn sindsdien alsmaar geavanceerder geworden.

Een direct bezwaar tegen dit soort technologie is dat een simulatie de werkelijkheid nooit kan verslaan. Maar dat is hetzelfde als zeggen dat een schaakprogramma geen schaak kan spelen op dezelfde kunstzinnige manier als een menselijke kampioen. Hoewel Deep Blue van IBM een beperkte, zoekgebaseerd schaakprogramma was, en dus absoluut niet elegant, versloeg deze wel de grootste menselijke schaker aller tijden.

Dus als onze hypothetische simulatie de dode mensenversie van de Turing-test kan doorstaan, hebben we onze taak al volbracht. Laat je niet afleiden door het toevoegen van intelligentie of een bewustzijn aan de software. Als het enige doel het nabootsen van een reële interactie met een overleden persoon is, dan zijn de metafysica van een persoonlijke identiteit irrelevant. Heeft zo'n systeem een ziel? Zal het bewustzijn hebben? Het zou het beste zijn als deze vragen onbelangrijk zijn: ze zouden ons af kunnen leiden van het daadwerkelijk maken van simulaties. Mijn project richt zich op het mogelijk maken van ervaringen van een overleden persoon – maar niet per se op ervaringen met een dode.

Simulaties zijn een volgende stap in de evolutie van het rouwproces. Of het nou is door loftuitingen, het maken van gedenktekens, een graf, of een foto op het nachtkastje: culturen hebben verschillende manieren van rouwen en herdenken – maar ze doen er altijd iets mee. Een groot voordeel van religie is de garantie van een reünie met de overledenen. Simulaties bieden de mogelijkheid voor levenden om hun dierbaren niet voor altijd kwijt te zijn.

Deze simulaties zullen ook invloed hebben op onze omgang met de levenden. Stel je voor dat je geen definitief afscheid hoeft te nemen van iemand (tenzij je zelf overlijdt). Natuurlijk ben je ontzettend verdrietig en rouw je nog steeds om de dood van een vriend. Maar in de toekomst kan je nog steeds lachen en herinneringen ophalen met een simulatie die zoveel op jouw vriend lijkt dat het moeilijk is om de twee uit elkaar te houden.

Een wereld waarin je vrijuit kan rondhangen met perfecte simulaties van andere mensen, kan tegelijkertijd een schadelijk effect hebben op jouw contacten in de echte wereld. Waarom zou je met die humeurige oom omgaan als je met een veel leukere versie van hem om kan gaan in een digitale wereld? Want bots kunnen op stil en vervelende trekjes verwijder je zo. Waarom omgaan met de levenden, als de doden kunnen zorgen voor comfort met een persoonlijkheid die op ons is afgestemd?

Nieuwe en onverwachte gedragspatronen kunnen ook tevoorschijn komen. Aan de ene kant kunnen mensen misschien nog steeds wrok koesteren voor een persoon, ook nadat deze is overleden, en dit dus op een bot uiten. Aan de andere kant kan iemand wachten op het overlijden van een ander om het wrok kwijt te raken. Dan kunnen ze daarna namelijk omgaan met, in hun ogen, een betere versie van deze persoon. Het enige verschil is dat het niet de echte persoon is waar ze hun frustraties tegen uiten, maar een simulatie.

We moeten nu discussiëren over de mogelijkheid en levensvatbaarheid om overledenen in simulaties na te bootsen. Anders zijn we er niet klaar voor als het moment daar is in de toekomst. De weg ernaartoe zal gevuld zijn met morele dilemma's en vragen over het menselijk bestaan. De lijn die de levenden van de doden scheidt zal binnenkort niet meer zo duidelijk zijn.

Muhammad A. Ahmad is een onderzoekswetenschapper bij de afdeling informatica aan de Universiteit van Minnesota. Hij is geïnteresseerd in de evolutie van grote historische netwerken, sociale netwerken, het analyseren van geheime gedragingen en netwerken, en deep learing.