Rats on Rafts en De Kift: het beste van twee compleet verschillende bands

Rats on Rafts en De Kift zijn bands die je volle aandacht eisen. Eerstgenoemde doet bijvoorbeeld niet aan kapsones en gezellig kletsen tussen de liedjes door: ze overrompelen vanaf de eerste tel met spijkerharde post-punk uit de betonnen jungle. Volgens velen is het Rotterdamse viertal de gevaarlijkste band van de lage landen. Zelfs golden oldies van Lee Hazlewood en Nancy Sinatra veranderen in een naargeestige aanslag op de psyche. En een optreden van De Kift? Dat is altijd een enerverend schouwspel: de euforische fanfaretoeters vormen een scherp contrast met poëzie en literaire werken over de einzelgängers, de dissidenten, de schooiers en de droeftoeters van de wereld. De essentie van De Kift is eenongeveinsde melancholie, die ontstaat door dat sterke contrast tussen de muziek en het gesproken woord. Elke plaat voelt als een ingekaderd universum, een gesammtkunst van muziek, handgemaakte artwork en visuele aankleding.

Nadat ze al een keer samen optraden op Metropolis, is er nu een gezamenlijke LP, die uitkomt op het Britse Fire Records, waar Rats on Rafts vorig jaar tekende. Voorafgaand aan de releaseshow in BAR zat ik backstage met Rats-frontman David Fagan en Ferry Heijne, artistiek leider van De Kift.

In het verleden werd De Kift al gecoverd door bands als Calexico en Franz Ferdinand, maar Heijne is verheugd dat zijn band nu buitenlandse pers krijgt. Voor een Nederlandstalige act ligt dat namelijk niet zo voor de hand. "We hebben natuurlijk veel mooie kritieken gekregen voor de plaat. Maar De Kift is het niet gewend in het buitenland – en Engeland al helemaal niet – gerecenseerd te worden. Het is grappig om plots zoveel Engelse, Italiaanse en Franse recensies te lezen. Ik vind het ook mooi dat die mensen de Nederlandse taal op een bepaalde manier interpreteren. Zij ervaren dat meer als een muzikaal element, want ze kunnen het natuurlijk niet woord voor woord verstaan. Maar ik heb nog geen enkele keer gelezen dat mensen dat storend vonden."

"Ik denk dat vaak ook: ik kan geen Frans, maar ik zat gister toevallig bij Arnoud (Verheul, gitarist Rats on Rafts) thuis, en toen zaten we een plaat van Jacques Brel te luisteren," zegt Fagan. "Dan besef je stiekem al: het maakt eigenlijk helemaal geen bal uit dat je de tekst niet kan verstaan. Want de emotie, die spreekt heel erg. Dat je het niet kunt verstaan heeft ook iets romantisch, toch?"

De manier waarop de samenwerking tussen Rats on Rafts en De Kift verloopt wordt over het algemeen in een romantisch daglicht gezet. "Ouwe lullen versus jonge honden." Alsof we met absoluten te maken hebben die wonderbaarlijk samen door een deur kunnen. Die tegenstellingen vallen stiekempjes best wel mee. De gemene deler tussen De Kift en Rats on Rafts is bijvoorbeeld de Rotterdamse anarchopunkband De Rondos, waarin De Kift-drummer en vormgever Wim ter Weele jarenlang actief was.

Op een dag sloeg Heijne de krant open en las over een jonge Rotterdamse punkband die zich enthousiast uitliet over De Rondos. "Een verademing" noemt Heijne het. "Wat mij in eerste instantie aan de Rats opviel, is dat ze dezelfde mentaliteit, dezelfde betrokkenheid omarmen. Die achterliggende reden waarom je muziek maakt herkende ik meteen in dat interview met hen. Ik vond het mooi om te zien dat de drijfveren van de Rats om muziek te maken ook mijn drijfveren waren. Daar kon ik mij heel erg goed in vinden. De Rondos is een van de bands die mij heeft geïnspireerd om muziek te maken. Dat is wat ik persoonlijk goed vond aan De Rondos, maar ook aan bijvoorbeeld Crass: de meeste muziek die ik leuk vind heeft een bepaalde intelligentie. "

De Rondos was een goed georganiseerde band, die ondanks veel vijandigheid en reuring hun bestaansrecht bleven afdwingen. De beweging rondom de band, Kunstkollectief Dubio, bivakkeerde in Huize Schoonderloo, een pand aan de Tweede IJzerstraat in de Rotterdamse wijk Delfshaven dat nu nog steeds overeind staat. Je denkt bij een stel bedrijvige punks en kunstenaars in een buitenwijk al snel aan zo'n anti-establishment, dikke-middelvinger-naar-alles zootje ongeregeld.

De werkelijkheid is misschien iets minder spannend: het kunstcollectief mocht van de gemeente blijven, mits ze het pand netjes bleven onderhouden. Niet zonder slag of stoot, overigens. De verwarming en elektriciteit werden zelfs gesaboteerd in de hoop dat Dubio uiteindelijk de moed opgaf en de biezen pakte. Tevergeefs: ondanks alle tegenwerking werd de boel gewoon netjes opgeknapt. Woeste winters werden moedig doorstaan. Zodra de lente aanbrak, werd Huize Schoonderloo van de buitenkant spierwit geschilderd.

Dat waren dus andere tijden. Het werk van De Rondos had vaak een politieke, maatschappijkritische lading. De vraag is: als die urgentie niet meer politiek of maatschappelijk van aard is, waar halen Fagan en Heijne de motivatie dan tegenwoordig vandaan? "De urgentie komt nu puur omdat ik als individu gelukkig ben zolang ik muziek maak," antwoordt Heijne. "Ik vind het belangrijk om iets toe te voegen aan popmuziek. Om muziek te maken die nog nooit gehoord is, en daarmee iets los te maken bij mensen."

Fagan knikt instemmend: "Zelfs al zou ik willen dat ik geen muziek maakte, dat is gewoon onmogelijk. Het is een soort motor die in je zit, die altijd maar blijft lopen. Je moet iets maken, je kunt niet stilstaan." Hij richt zich tot Ferry. "Wij hebben maar een paar albums gemaakt, maar jullie heel veel. Ik heb altijd het drijfveer gehad om datgene wat ik eerder heb gedaan niet nog een keer te doen. Ik zie alles als slechts een klein stapje in de richting waar ik naartoe wil. Het is een eindeloos iets, er zijn zóveel dingen die ik nog wil doen." Rats on Rafts en De Kift zijn bands die het liefst zo autonoom mogelijk blijven. Ze hebben daarom lak aan de Nederlandse tendens om de lei schoon te vegen zodra het grote publiek afhaakt. Muziek is voor hen geen middel om commercieel succes te boeken. Muziek komt uit een soort overlevingsinstinct, een pure noodzaak.

Hoe kunnen twee bands überhaupt een plaat maken die toch coherent voelt, vraag je je misschien af. "Dat is het moeilijkste uitgangspunt als je een studio binnenstapt", aldus Fagan. "Je beseft dat alles wat De Kift en Rats op muzikaal gebied doen het compleet tegenovergestelde is van elkaar. Maar zodra je gewoon bezig bent, komen daar juist hele interessante dingen uit. Als je maar één richting zou kiezen, had het weinig toegevoegd. We hebben allebei geen concessies gedaan die ons karakter zou veranderen. Dat was wel een enorme uitdaging." Heijne: "We hebben die twee verschillende werkwijzen zonder scrupules over elkaar heen gelegd en laten botsen. We zijn elkaar niet uit de weg gegaan. Maar tegelijkertijd hebben we de eigenschappen die ons uniek maken niet uit het oog verloren. Die weerbarstigheid hoor je ook terug op de plaat."

De illustratie op de albumhoes toont die autonome strijd op hilarische wijze: als een stel stierenvechters die een gigantische rat in bedwang proberen te houden. Heijne: "We hadden verschillende opties klaarliggen voor de hoes, maar deze foto sloeg het beste op het samenwerkingsverband tussen de Rats en De Kift. De foto is een weerspiegeling van de energie binnen dit project. De rat was oorspronkelijk een stier natuurlijk. Wim heeft hem vervangen door een rat." Fagan: "We hebben de plaat met een grote groep mensen gemaakt, en het geheel is best wel chaotisch. Daar past ook een duidelijk beeld bij. Zo van: als dat maar goed gaat."

De chemie tussen een stel eigengereide post-punkers en een stel net zo eigengereide fanfarepunkers is aanvankelijk lastig te voorspellen. Drie jaar geleden deelden Rats on Raft en De Kift voor het eerst samen het podium. Het gratis openluchtfestival Metropolis bestond 25 jaar, en voor die jubileum-editie werden de Rats gevraagd om iets bijzonders te doen. Fagan, destijds 25 jaar oud, wilde werken met De Kift. Die band bestond datzelfde jaar ook een kwart eeuw. Puur afgaande op timing en cijfertjes, kun je je eigenlijk geen romantischer scenario bedenken.

Op deze snikhete festivaldag, 10 juli 2013 om precies te zijn, waaide de wind helaas uit een andere hoek. De strak opgemeten barokpop van Jacco Gardner, die voor Rats en De Kift speelde, was prima, maar ook voorspelbaar. Het eerste "Rats on Kift"-optreden was bepaald geen sentimentele gelegenheid, ook geen een overwinning. Door materiaalpech en slecht geluid eindigde de show eerder in een impasse. Fagan was zichtbaar woedend, en deed – zoals het hem ook betaamt – alles om zijn frustratie in de muziek te kanaliseren. Je zou destijds kunnen roepen: dit samenwerkingsverband loopt af met een sisser. Hoezo komt er nog een staartje? "Voor mij was het vanaf het begin de intentie om dit samenwerkingsproject te doen tot en met het opnemen van een plaat," vertelt Heijne. "Je moet elkaar in die tijd zien te vinden. Voordat we elkaar gevonden hadden, was het eigenlijk weer voorbij. Dat vond ik toen echt zonde. Ik had het idee dat er veel meer in zat dan dat er op dat moment bij Metropolis uitkwam. Juist omdat ik die nieuwe energie voelde. De dingen die goed waren aan die eerste paar shows met Rats, die waren ook echt heel goed. Alleen was het nog te weinig." Fagan: "Toen we net begonnen was het eigenlijk al voorbij. Het begon ook steeds leuker te worden. Plus, ik dacht ook: het zou zonde zijn als we dit niet op een of andere manier konden vastleggen. Mijn originele idee – wat ik me bij Metropolis afvroeg – was om een singeltje uit te brengen. Verder dan dat dacht ik toentertijd nog niet. In redelijk korte tijd hebben we dus dingen afgemaakt, knopen doorgehakt en beslissingen genomen. In plaats van te kijken hoe zoiets op het podium werkt, wil je uitzoeken hoe zo'n liedje precies op plaat klinkt."

Het album klinkt nog steeds niet als een complete samensmelting, eerder als een wederzijdse beproeving op het scherpst van de snede. Soms klinkt de muziek alsof je in een holle wand tussen de oefenruimtes gevangen zit: de zuurovergoten gitaren van de Rats door een oor, de blazers en spoken word van De Kift door het ander. Op specifieke momenten, zoals tweeluik Dit Schip/Powder Monkey kijken ze elkaar aan door het gaatje in de muur.

Heijne: "Ik heb Powder Monkey bewerkt tot een origineel nummer, Dit Schip. Ik wilde daarbij precies weten waar David over zingt. Vervolgens heb ik een Nederlandse vertaling van zijn tekst geschreven. Dat is een gedicht geworden dat op zichzelf staat." David: "Het nummer krijgt gelijk een heel ander karakter. Mede door de muziek, maar ook door de woorden. Je merkt dat Ferry's tekst is gebaseerd op wat ik heb geschreven, maar het gaat wel een andere kant op. Dit Schip klinkt als iemand die eenzaam dobbert over de zee, terwijl Powder Monkey klinkt alsof je in een storm terecht komt."

Logisch, zou je zeggen. Het waren stormachtige tijden voor beide bands. De subsidiekraan ging dicht voor De Kift, terwijl Rats on Rafts tijdens het hectisch tourjaar moest wisselen van drummer. Voor mensen als Fagan en Heijne, die zoveel van het dagelijkse leven investeren in hun muziek, levert dat niet altijd prettige situaties op. Geen overwinning komt zonder strijd. "In die zin vind ik het mooi dat dit traject gelukt is," vindt Heijne. "We bestaan met De Kift dan wel wat langer dan Rats on Rafts, voor ons zijn er wel een aantal dingen drastisch veranderd. Maar de reden om in een band te willen spelen verandert gelukkig niet. Mijn drijfveren blijven onveranderd. Dat we nu geen subsidie meer krijgen is financieel gezien natuurlijk een aderlating. Maar net zo goed een stimulans om ondanks alles toch door te willen gaan."

Fagan: "Dat is een hele punt inderdaad. Ik heb dat ook altijd als er iets negatiefs gebeurt. Dat negatieve probeer ik om te zetten en te gebruiken als middel om mezelf extra te motiveren. Er gebeuren nu eenmaal dingen die minder leuk zijn. Je wilt dan voor jezelf bewijzen dat je er bovenop kunt komen."

Heije: "Je moet terugdenken, althans, dat is voor mij absoluut het geval. Je wordt met jezelf geconfronteerd, je vraagt je af waarom je dingen op een bepaalde manier wilt doen. Wat David zegt: op het moment dat je teruggeworpen wordt – om wat voor reden dan ook – moet je telkens weer jezelf bij elkaar rapen en de energie vinden om door te gaan. Dat geldt voor het hele leven eigenlijk. Zodra alles niet precies loopt zoals je zou willen, is het fijn dat je vanuit andere hoeken weer gestimuleerd wordt. Door andere bands, door andere mensen, door andere initiatieven."

Een groot understatement. In tegenstelling tot dat jubileumconcert op Metropolis, vloog de releaseshow van De Kift en Rats on Rafts onder de radar. De timing en planning was dit keer beduidend minder perfect: Rotterdam, thuisstad van de Rats, mocht beslist niet tijdens de clubtour ontbreken. Op het laatste moment kon het optreden in BAR plaatsvinden, normaliter een zaal voor dance en elektronica. Ideaal is het allemaal niet: je moet roeien met de riemen die je hebt. Midden in de show trekt Heijne nog even een driftig sprintje – dwars door het publiek – om de technici aanwijzingen te geven. Eenmaal op het podium pakt hij de draad naadloos op. Toch bleven de mankementen, net als drie jaar terug, zich ophopen. Een microfoon van Ter Weele valt halverwege weg tijdens zijn openingsmonoloog bij Melk En Benzine. Heijne zingt onverschrokken door: "U de benzine, wij de ideeën/Laten we gáááán!"

Zodra tweeluik Dit Schip/Powder Monkey aanbreekt, zijn alle technische problemen echter in een klap vergeven en vergeten. Dit moment is zo intens en indrukwekkend, dat het voelt alsof je je in het oog van een gigantische wervelstorm bevindt: de machinale dieselmotor van de Rats als ultieme stuwkracht, de scheppende verbeeldingskracht van De Kift als navigator.

Volgens Heijne is dat precies waar het bij Rats on Rafts en De Kift om draait: "Veel teksten die ik schrijf voor De Kift gaan over onderweg zijn. De samenwerking van De Kift en De Rats draait om het idee dat je met een groep mensen een bepaalde weg aflegt, een traject. En om zonder al te veel builen en schrammen bij het eindpunt te komen."

Fagan grinnikt nog schuchter, maar wel met een gemeende blik: "Die rat op de hoes is wel dégelijk ergens onderweg naartoe."