Bevrijdingsdag vieren tussen complotdenkers en virusrelativisten

Afgelopen zondag zat ik te lunchen op het terras van mijn favoriete café. Ik genoot van een voortreffelijke picpoul blanc in een zilveren koeler, een voorzichtig lentezonnetje en het gezelschap van mijn geliefde. Na een tijdje werd onze rust verstoord door een lange optocht mensen met gele paraplu’s die “liefde, vrijheid, geen dictatuur!” scandeerden, en daarmee in principe exact de toestand beschreven waarin ik me bevond. Dat ze er andere opvattingen op na hielden van liefde, vrijheid en dictatuur dan ik, werd duidelijk toen een man zich losmaakte uit de stoet, om tegen de mensen op een naburig terras te schreeuwen: “Wat zitten jullie daar nou? Kom demonstreren!” 

De actie kwam uit de koker van onder andere de groep Nederland in Opstand, die is opgericht als reactie op de (inderdaad hartstikke vervelende) pandemie-beperkende maatregelen. Maar wat willen deze mensen nog meer van “vrijheid”, nu de lockdown, de avondklok, en steeds meer andere maatregelen langzaam worden opgeheven? Ik besloot naar hun demonstratie op Bevrijdingsdag te gaan om erachter te komen. Fotograaf Geronimo Matulessy maakte foto’s. 

Een bescheiden maar nogal bont gezelschap is vandaag naar Den Haag gekomen om te treuren over de vrijheid die ze sinds vorig jaar zeggen te zijn kwijtgeraakt. Er is een man van tachtig die, volgens het bord dat hij bij zich draagt, de vrijheid wil om zich niet te laten vaccineren (dat is mooi, want die heeft-ie vooralsnog). Er zijn hippie-achtigen en metalheads. Er zijn relatief veel mensen op scootmobielen. Het Malieveld is omsingeld door ME-busjes, waarschijnlijk om te voorkomen dat de boel uit de hand loopt. Vorig jaar op Bevrijdingsdag raakten dezelfde groep demonstranten slaags met de politie en werden er zo’n tachtig opgepakt.  

Organisator Tinus Koops komt het podium op om te vertellen over hoe moeilijk het was om deze demonstratie te organiseren, maar dat het toch, in samenspraak met de politie en de gemeente, gelukt is. Hij is nog steeds geen fan van de politie, maar maant wel iedereen de anderhalve meter in het oog te houden en vreedzaam te blijven. Hij lijkt het vooral belangrijk te vinden dat hij mag demonstreren, en dat mag. 

Willem Engel, de dansleraar en voorman van de bekende virus-relativistengroep Viruswaarheid, komt al meer dan een jaar lang trouw opdraven voor dit soort demonstraties. Aan het begin van zijn speech zegt hij dat hij graag weer een dansoptreden zou willen geven. Nu houdt hij het bij een enigszins moeizame opsomming van definities van onder andere vrijheid en dictatuur. Dat is handig voor mij, omdat ik niet snap wat deze mensen nog willen. Maar na een jaar lang demonstreren is dit ook voor de andere aanwezigen blijkbaar nog altijd nodig. 

“Vrijheid” is volgens Willem Engel “het tegenovergestelde van dictatuur”. Een dictatuur is “het dicteren van gedrag, keuzes, gedachten en het lichaam”. Daaruit concludeert hij dat we door de coronamaatregelen in een dictatuur leven. Hij streeft niet simpelweg naar opheffing van die maatregelen, maar naar een “parallelle samenleving”, waarin alle eventuele coronamaatregelen “genegeerd” worden, en je leuke dingen kunt doen zonder tests en vaccins. Ook vergelijkt hij de huidige ongemakken met de verschrikkingen van Tweede Wereldoorlog. 

Daarmee haakt hij in op een poster die deze week circuleerde over het internet en in kranten. “Op 5 mei herdenken we de vrijheid. 1945-2020” stond er te lezen. De advertentie, een initiatief van de website Properganda, was onder andere ondertekend door Viruswaarheid en Forum voor Democratie (de nogal rechtse partij die, bijvoorbeeld, graag migranten zou willen laten remigreren). De advertentie werd door veel mensen als smakeloos ervaren, vanwege de impliciete verwijzing naar de Tweede Wereldoorlog. 

Het was niet de eerste keer dat die vergelijking gemaakt werd. Anti-coronamaatregeldemonstranten dragen nog wel eens een jodenster met daarop het woord ‘ongevaccineerd’ of ‘wappie’. Ook hier. “Het is niet de bedoeling dat de link met de Joden gelegd wordt,” zegt een man in een scootmobiel, die zo’n ster draagt. Ik kan het helaas niet helpen. Er zijn plannen om een vaccinatiepaspoort in te voeren, waardoor mensen zonder vaccinatie minder makkelijk naar het theater en andere leuke plekken kunnen. Tijdens de Tweede Wereldoorlog mochten Joden inderdaad ook een tijdje niet naar het theater, maar daarna werden ze in vernietigingskampen gestopt, waar ze onder andere overleden aan besmettelijke ziektes. Voor kampen vol ongevaccineerden zijn vooralsnog geen plannen. 

Willem Engel vertelt in zijn speech dat hij de vergelijking met de Tweede Wereldoorlog wel degelijk terecht vindt, al geeft hij ook toe dat er nu “relatief minder geweld” is dan in de Tweede Wereldoorlog en dat de vijand “onzichtbaar” is. Hij legt ook even uit wat volgens hem fascisme is: “conformisme, eenheidsdenken, het trouw zweren aan experts.” Willem Engel steekt zijn vuist in de lucht en concludeert: “Wij zijn de anti-fascisten!” 

Als om zijn punt kracht bij te zetten komt er vervolgens nog even een vrouw van Joodse afkomst op het podium, die vertelt hoe haar familie is gestorven in Auschwitz. “Geen van de buren deed iets om het te voorkomen,” zegt ze, en ze is blij dat de mensen die hier staan waarschijnlijk afstammen van de verzetshelden die er ook waren. 

De man naast mij laat de sirene op zijn megafoon loeien bij wijze van applaus. Er zit een sticker op van Voorpost, een beruchte nationalistische organisatie. Fotograaf Geronimo, die een aantal reportages maakte over anti-islambeweging Pegida, heeft me ook al een lid van die club aangewezen. “En dat is Ben van der Kooi,” zegt hij terwijl hij even pauze houdt van het fotograferen. Ben van der Kooi zat bij verschillende extreemrechtse organisaties, en kreeg ooit ruzie op een FvD-bijeenkomst omdat ze “geen neo-nazi’s” in hun midden wilden. Van der Kooi noemt dit laster, maar verdedigde wel Adolf Hitler en Anders Breivik op internet. En nu staan al deze nogal dubieuze types hier Auschwitz te herdenken als een soort metafoor voor hun eigen “afgepakte” vrijheid. 

Naast Tinus, Willem en de joodse mevrouw, komt er een hele rits willekeurige mensen verslag doen van de verschrikkingen van het afgelopen jaar. Bezorgde moeder Bianca Wagt vertelt over haar zoon Arthur, wiens hele klas in quarantaine moest omdat de juf corona had. “En Arthur nog vijf dagen langer. Want wij tésten niet!” De arme jongen liep een leerachterstand waar hij zó van baalde dat hij wegliep van school. Gelukkig is die achterstand met hulp van moeders inmiddels alweer ingehaald. 

De ambassadrice van “Keuze vrij bij mij” (een platform voor bedrijven die geen testen of vaccins verplicht stellen) vertelt uitgebreid over hoe gerechtvaardigd het is om de huidige toestand te vergelijken met de Tweede Wereldoorlog. “Ouderen die de oorlog nog hebben meegemaakt vertellen me: dit is zoveel erger.” Helaas heeft ze door haar standpunten ruzie gekregen met haar ouders. Ze vertelt hoe haar vader, die zich in de jaren ‘70 hard maakte voor emancipatie haar heeft “ge-excommuniceerd”, en haar moeder, die in een anti-kernwapengroep zit, haar probeert te steunen, ondanks meningsverschillen. “Ze is onlangs gevaccineerd.”

Johan van der Zalm, een zzp-consultant en teleurgestelde ex-VVD’er komt vertellen over hoe hij een opdracht kwijt raakte toen hij vorig jaar na de demonstratie in de cel belandde en daarom niet kwam opdagen op zijn werk. Daarnaast mocht hij van een werkgever geen corona-grapjes meer maken. Gelukkig heeft zijn rebelsheid en zijn vrije geest hem ook gered: “Ik heb me nog nooit aan de avondklok gehouden! Ze pakken je toch nooit op de snelweg.” Gefeliciteerd, Johan. 

Anti-coronamaatregeldemonstranten hebben het scheldwoord “wappie” als geuzennaam geadopteerd, maar de mensen op het podium lijken me helemaal niet zo “wappie”. Het lijken me vooral ordinaire egoïsten met een nogal beperkt gevoel voor empathie en zelfreflectie. Tinus Koops moet Johan twee keer toefluisteren dat hij zijn verhaal moet afronden, want hij houdt maar niet op met het ventileren van zijn persoonlijke grieven. 

Na drie uur van speeches voel ik me ontzettend leeg. Ik vraag me af hoe vaak een woord of symbool van betekenis kan veranderen voordat het niks meer betekent. Als Ben van der Kooi een anti-fascist is, de jodenster niks te maken heeft met joden, en de Tweede Wereldoorlog even erg is als je zoontje dat vijf dagen niet naar school mag vanwege besmettingsrisico, dán is dit inderdaad een hele legitieme bijeenkomst. Toch kost het mij heel veel energie om al die denkstappen te maken, zelfs als gedachte-experiment. 

Ik heb het idee dat ik niet de enige ben. Na de demonstratie loopt iedereen gedwee van het veld af, vriendelijk toegeknikt door de politie. Druk is het niet geweest, en de sfeer was tam, al gingen de voetjes wel even van de vloer tijdens de hardstyle-versie van partizanenlied Bella Ciao.