"Afgezien van mijn naam en gezicht heb ik geen enkele connectie met Algerije"

“Papa, weet je wat de Algerijnse Oorlog en alcohol met elkaar gemeen hebben? Ik heb drie dingen gevonden: stilte, taboe en schaamte.” Dat is hoe de Frans-Algerijnse kunstenaar Yasmine Yahiatene haar soloshow La Fracture (de breuk), over haar Algerijnse wortels, begint. 

Yahiatene is in Frankrijk geboren en getogen door Algerijnse ouders, die tijdens de Algerijnse Onafhankelijkheidsoorlog in het land kwamen wonen dat in het verleden hun thuisland heeft gekoloniseerd. In dit verbeten conflict, dat van 1954 tot 1962 duurde, werd Frankrijk beschuldigd van ernstige oorlogsmisdaden, waaronder wijdverspreid gebruik van marteling en gifgas.

Zo’n 40 procent van de Algerijnse bevolking raakte ontheemd. Sommige mensen woonden in vluchtelingenkampen, anderen volgden mensen die naar Frankrijk waren verhuisd tijdens de koloniale periode, toen er vrij verkeer tussen de twee landen was. Het geweld van het conflict heeft veel mensen die toen leefden getraumatiseerd, maar veel overlevenden vinden het nog steeds moeilijk om te begrijpen wat er is gebeurd, of om erover te praten.

In de show duikt Yahiatene onder begeleiding van de iconische Algerijnse singer-songwriter Idir en rapper Soolking in haar complexe en persoonlijke familiegeschiedenis. Ze praat over haar vaders alcoholisme en hoe hij haar nooit over zijn verleden en Algerije heeft verteld, maar ook over hun gedeelde liefde voor voetbal en Zinedine Zidane.

Ik heb haar show twee keer gezien. Als Belgisch-Algerijnse identificeer ik me sterk met Yahiatene’s toneelstuk. In haar show speelt ze videobeelden af van haar familie, wat me heel erg aan de mijne doet denken.

Ze laat ook een video zien van Zidane’s beruchte twee goals die tijdens het Wereldkampioenschap van 1998 tegen Brazilië werden gemaakt, en rent dan euforisch over het podium. Ik kan me dit moment ook nog goed herinneren. Ik weet nog hoe trots en blij mijn hele familie was – we belden zelfs mijn oma en tante in Algerije.

Ik weet ook hoe het is om een vader te hebben die niet veel praat. Ik weet nog dat ik na de eerste keer dat ik haar show zag dacht: “We zijn eigenlijk allemaal hetzelfde; we weten er allemaal net zo weinig van.”

Als ik erover nadenk, klopt dat eigenlijk wel. In de zin dat, aangezien onze ouders, grootouders en overgrootouders de kolonisatie en oorlog hebben doorgemaakt, ze een paar dingen gemeen hebben – met name trauma. 

Voor Yahiatene was het maken van deze show als een genezingsproces. Het liet haar zich openstellen voor onderwerpen die voor haar altijd taboe zijn geweest, zoals haar vaders alcoholisme. Het hielp haar ook haar eigen persoonlijke geschiedenis te dekoloniseren en weer verbinding te maken met haar oorsprong. 

“Afgezien van mijn naam en gezicht heb ik geen connectie met Algerije,” zei ze, toen ik haar na een van haar optredens op het podium interviewde. “Door deze show heb ik weer met dat deel van mezelf verbinding kunnen maken. Ik moest begrijpen dat ik niet wit ben, geen blond haar en blauwe ogen heb. Het is allemaal nieuw voor me!”

Veel mensen van kleur die in witte omgevingen opgroeien beseffen niet dat ze niet wit zijn, tot hen een spiegel wordt voorgehouden, die ze anders maakt. Ik weet nog dat ik het me voor het eerst realiseerde, op de basisschool, toen een witte klasgenoot ten overstaan van de hele klas zei dat mijn Marokkaanse vriend en ik hetzelfde roken. Dat heeft een blijvendeindruk op me gemaakt, ook al was ik nog te jong om te begrijpen waarom. Naarmate je ouder wordt krijg je natuurlijk veel vaker nare en vervreemdende opmerkingen te horen. 

Voor Yahiatene klikten dingen pas veel later. “Toen ik op zoek was naar een woning stuurde ik dezelfde e-mail rond als een vriend, maar onze namen waren verschillend,” legt ze uit. “Hij bleef maar reacties krijgen, en ik helemaal niet. Dat was het. Helaas komt zoiets vrij vaak voor.”

Deze realisatie was het begin van een diepere periode van twijfel voor Yahiatene. Ze realiseerde zich dat dekolonisatie zich niet alleen op fysiek niveau afspeeltt – zoals toen de Fransen weggingen uit Algerije – maar ook op mentaal niveau. “Dekolonisatie is iets waar je aan moet werken,” zegt ze. “Of je nou een persoon van kleur bent of niet, als je in Europa geboren wordt, groei je op met het idee dat dit de enige manier is om dingen te doen. Maar steeds meer denkers en artiesten vertellen ons dat het niet zo hoeft te zijn.”

Terwijl Yahiatene haar persoonlijk koloniale overtuigingen aan het ontmantelen is, hebben haar ouders in hun levens precies het tegenovergestelde pad afgelegd door hun persoonlijke geschiedenis op te geven om te integreren en erbij te passen. “Integratie is een deel van jezelf opgeven om erbij te horen in het dominante land,” zegt ze. “Dat is waar wij – en ik – tegenwoordig vraagtekens bij zetten.”

Integratie heeft gevolgen voor de mensen die het zelf meemaken, maar ook voor hun nakomelingen. “Er is een reden waarom ik geen Arabisch spreek maar wel perfect Frans,” zegt Yahiatene. Ik kan dat ook niet, en daar heb ik me altijd om geschaamd. 

In zijn boek L'arabe pour tous – Pourquoi ma langue est taboue en France (Arabisch voor iedereen – waarom mijn taal taboe is in Frankrijk) legt de auteur en journalist Nabil Wakim in detail uit waarom het minder waarschijnlijk is dat Arabisch sprekende immigrantenouders hun kinderen Arabisch leren, vergeleken met mensen die andere, minder gestigmatiseerde talen spreken. Islamofobie en racisme zijn eens te meer de kern van het probleem. 

Wakim deelt ook de schaamte van het niet kunnen spreken van de taal van zijn voorouders, en die niet kunnen overdragen aan zijn kinderen. Maar in haar toneelstuk wil Yahiatene deze gemiste erfgoed heroveren. “Ik denk dat het belangrijk is om het deel van onszelf terug te winnen dat door kolonisatie van ons is gestolen, zonder dat we ons daar slecht over voelen,” zegt ze. “Deze positie, de positie van jezelf niet kennen, heeft ook recht om te bestaan. Velen van ons bevinden zich in deze situatie!

Volgens Yahiatene gaat dit proces van herovering niet alleen over leren, maar ook over naar jezelf luisteren. “Ik weet niet veel over geschiedenis, data of feitjes; ik heb dezelfde documentaires gezien die jij hebt gezien,” zegt ze. “Maar ik handel meer vanuit mijn intuïtie dan vanuit mijn gedachten.”

Tijdens het toneelstuk stelt Yahiatene vragen aan haar vader. “Waarom heeft Oma tatoeages op haar gezicht? Waarom kan ik geen Arabisch spreken? Waarom vertel je me niet over wat er in Algerije gebeurd is? Waarom kan ik mezelf niet bedwingen wanneer ik drink?”, vragen die hinten naar zwaarte en drukkende stiltes. Haar moeders kant van het verhaal blijft buiten beschouwing, omdat Yahiatene momenteel een andere show over haar aan het maken is.

De kwestie van intergenerationeel trauma is relevant voor Yahiatene, aangezien zij nu ongeveer even oud is als haar vader toen zij werd geboren. “Ik heb vragen over mijn relatie met alcohol en hoe ik kan voorkomen dat ik dezelfde fouten maak,” zegt ze. “Ik probeer dit probleem onder ogen te zien en het op te lossen, of het in ieder geval uit de taboesfeer te halen. Het op een podium bespreken is een eerste stap. Misschien helpt het mensen om er na de show over te praten – of misschien niet.”

Voetbal speelt ook een belangrijke rol in La Fracture, om zowel persoonlijke als politieke redenen. Als je de toneelzaal voor het eerst betreedt, zie je dat Yahiatene het blauwe tenue van het Franse team draagt – natuurlijk met nummer 10, net als Zidane – en met een witte stift een voetbalveld op de vloer van het podium tekent.

Yahiatene heeft in haar jeugd veel gevoetbald. Net als veel mensen in de Algerijnse diaspora werd ze diep geraakt door Zidane’s carrière en zijn legendarische prestatie tijdens het Wereldkampioenschap in 1998. “Ik woonde destijds in het zuiden van Frankrijk, en er kunnen niet meer dan twee Arabieren op mijn school hebben gezeten,” zegt ze. “De dag na de finale gingen we beiden met de borst vooruit naar school en riepen we ‘Ja, ja, Zidane!’ Het was echt een krachtig moment voor ons en de hele gemeenschap.”

Zidane heeft ook de prijs van integratie betaald, zegt Yahiatene. Als je erover nadenkt is het simpele feit dat hij het Franse tenue draagt maar tegelijkertijd Algerijnen enorm trots maakt, enigszins verwarrend. “Als Zidane scoort, scoort hij voor Frankrijk, en zijn we blij dat hij Frans is,” voegt ze eraan toe.  Maar de mythe van de schoonheid van diversiteit waar Zidane voor stond kreeg een flinke klap toen hij bij de finale van het Wereldkampioenschap in 2006 de Italiaanse speler Marco Materazzi een kopstoot gaf. “Dat liet het hele probleem zien van het idee van de ‘goede’ en ‘slechte’ Arabier,” zegt Yahiatene.

Naast dat La Fracture haar publiek raakt, is de familie van Yahiatene erg trots op de show. Het heeft ze geholpen dichter bij elkaar te komen. “Veel mensen in mijn familie hebben de show gezien, en dat was best wel mooi,” zegt ze. “In families zoals de mijne wordt er niet veel gepraat. Mijn show heeft geholpen om dingen naar boven te halen die vanbinnen een beetje dood waren, maar zonder erover te praten.” 

Haar moeder, tantes en grootmoeder zijn vorig jaar voor het eerst in veertig jaar teruggekeerd naar Algerije. “Ze zijn teruggegaan naar hun dorp, waar mijn moeder is geboren, en het was geweldig om dat van een afstand mee te maken,” legt ze uit. “Ik mag graag denken dat ze dat dankzij deze show hebben gedaan.”

Ik woonde Yahiatene’s voorstelling op 18 oktober bij, toen Gaza al leed onder Israëlische bombardementen. Yahiatene en haar team besloten om aan het eind van de show een statement toe te voegen, waarin een parallel werd getrokken tussen Algerije en Palestina. Yahiatene’s show is “diep antikolonialistisch,” zegt ze. “We veroordelen alle vormen van kolonisatie, in het verleden, het heden en de toekomst.”

Helaas blijft de geschiedenis zichzelf herhalen, en trauma ook. 

Dit artikel verscheen oorspronkelijk op VICE België.

Volg VICE België en VICE Nederland ook op Instagram.