'Stan’ van Eminem gaf een gezicht aan fans die zichzelf compleet verliezen

Wanneer iemand wereldberoemd is, zien we diegene vaak niet meer als een persoon. Omdat sterren overal waar we komen in ons oog springen, komen ze vaak meer over als een merk dan een levend wezen. Vorig jaar stopte Justin Bieber voor zes maanden met Instagram en kondigde hij aan dat hij geen foto's meer zou nemen met fans. "Het is tot het punt gekomen waar mensen niet eens meer hoi tegen mij zeggen of me erkennen als mens," zei de Biebs destijds. In 2011 klom iemand door een ventilatieschacht van een hotel om een handtekening van Ricky Martin te bemachtigen. In 2004 werd een man veroordeeld voor het bedreigen van Michael Jackson. Een man die Madonna stalkte kreeg in 1996 een gevangenisstraf van tien jaar ­– hij klom over het hek van de artiest en beloofde haar van oor tot oor open te snijden als ze niet met hem zou trouwen. Het mag duidelijk zijn dat sommige fans hun grip op de realiteit volledig kwijtraken. De extreme kanten van iemand verafgoden gaan meestal hand in hand met mentale gesteldheid, en hier wordt niet vaak over gesproken.

In de media worden deze fans vaak als gezichtsloze overtreders bestempeld. Daarbij worden ze 'gestoord' en 'psychotisch' genoemd, waardoor niet meer wordt gekeken naar hoe hun persoonlijke situatie misschien invloed heeft gehad op hun afwijkende gedrag. In 2008 werd de 30-jarige Paula Goodspeed – een enorme Paula Abdul-'fanaat' – dood gevonden in haar auto. Ze had auditie gedaan bij American Idol – waar Abdul een jurylid was – waar haar optreden de grond in werd geboord door Abdul. Vervolgens parkeerde ze haar auto in de buurt van Abduls huis en nam ze een overdosis. De media noemde haar een celebrity-stalker, waar de vrienden van Goodspeed het absoluut niet mee eens waren.

Er wordt steeds meer gedocumenteerd over de mentale problemen waar muzikanten mee moeten dealen, maar de obsessieve kant van fan zijn wordt nog altijd gezien als een vorm van betekenisloos geweld. Een van de weinige nuances hierin komt van Eminem, de artiest die ooit door zijn ex werd aangeklaagd nadat hij een lied had geschreven waarin hij gedetailleerd vertelt hoe hij haar en zichzelf gaat vermoorden. Datzelfde jaar deed zij een poging tot zelfmoord.

The Marshall Matters LP kwam in 2000 uit, een gestoord jaar voor popmuziek. Het einde der tijden was niet aangebroken zoals velen hadden voorspeld, maar het tijdperk van bloggen begon. Boybandgekte bereikte een hoogtepunt met No Strings Attached van NSYNC, terwijl de Backstreet Boys nog altijd lekker gingen op Millennium. Op MTV keken we met z'n allen naar Cribs, waarmee we een kijkje kregen in het leven van de sterren die we toen nog niet konden volgen op social media. Kort daarna begon het sterrenvoyeurisme op te bloeien met reality-tv als The Osbournes en The Simple Life. Voor Eminem was dit een grote inspiratiebron voor zijn muziek – hij schreef geregeld over zijn weg naar de top, hoe zijn beroemdheid hem beïnvloedde, en hoe smerig de muziekindustrie is. The Marshall Matters LP schreef daarmee geschiedenis, en was het meest verkochte soloalbum in Amerika, totdat Adele vijftien jaar later 25 uitbracht.

Stan, een van de grootste singles van de plaat, is misschien wel de grootste mijlpaal uit Eminems carrière. Het is een tijdloze track die tegelijkertijd heel erg van die tijd is. We kennen allemaal het verhaal: een obsessieve fan, Stanley, schrijft steeds wanhopigere brieven naar Eminem, blondeert zijn haar en krijgt maar geen antwoord van zijn idool. Dan doet hij het ondenkbare: hij bindt zijn zwangere vriendin vast, sluit haar op in de achterbak van zijn auto en rijdt de rivier in, waardoor ze samen sterven. De connectie naar het nummer waarin Eminem zichzelf en zijn ex doodt, is snel gemaakt.

Stan is eigenlijk een soort waarschuwing naar fans: neem wat je idool zegt niet te letterlijk. Daarnaast gaat het over onze neiging om de schuld bij de artiest neer te leggen wanneer een fan betrokken is bij een tragisch incident. Dat is namelijk makkelijker dan de mentale issues onderzoeken die het hoogstwaarschijnlijk hebben veroorzaakt. Kijk bijvoorbeeld naar Marilyn Manson die aangekeken werd na de Columbine-schietpartij, terwijl er geen vraagtekens gezet werden bij de wapenwetten van Amerika. Hetzelfde gebeurde bij Judas Priest en Ozzy Osbourne – zij zouden ervoor zorgen dat jongeren zelfmoord plegen, maar er werd niet gekeken naar hoe je suïcidale tieners kan helpen met hun mentale problemen. Stan laat je nadenken over wat voor een invloed kunst en realiteit daadwerkelijk op elkaar hebben.

De track opent met een sample van Dido's Thank You, en bevat achtergrondgeluiden van schrijvende pennen, donder en bliksem, ruitensproeiers en geschreeuw. Het is eigenlijk een klassiek drama; een shakespeareaans verhaal gehuld in een hiphopnummer. Het verlegde de grenzen van wat rap kan doen, en het liet zien dat Eminem tot veel meer in staat was dan slechts mensen beledigen. Hij was daarvoor vooral bezig met zijn strijd tegen negatieve publiciteit, waarbij hij altijd weigerde een rolmodel te zijn. Op Stan is dat anders.

In de video zie je Eminem achter zijn bureau zitten met een bril op, en spreekt hij rustig en weloverwogen Stanley aan. Dit in tegenstelling tot het alter ego Slim Shady dat je op andere nummers hoorde, die altijd een gek stemmetje opzette, boos was en zoveel mogelijk woordgrapjes maakte. Hier horen we Marshall Matters, die aan Stanley vertelt dat hij moet stoppen met hem de hemel in prijzen, hulp moet zoeken en zijn vriendin beter moet behandelen.

" Stan is een van de weinige liedjes waarvoor ik echt ben gaan zitten en alles voor ben gaan uitstippen," vertelde Eminem aan VH1 in 2002. "Ik wist waar het over zou gaan." Het idee ontstond toen hij de beat kreeg van producer The 45 King, die Dido's Thank You hoorde, het opnam van de televisie en een baslijn toevoegde. "Haar woorden brachten me meteen in die sfeer," legde Eminem uit. "Dit ging over een geobsedeerde fan. Dat is alles waar ik nog aan dacht."

Later kreeg Dido een brief waarin ze geïnformeerd werd dat haar liedje over een kutdag gesampled was voor een ballad over moord en doodslag. Ze vond het te gek. Het blijft een van de raarste samenwerking ooit: de meest controversiële rapper van dat tijdperk versus je moeders favoriete Britse popster. Toch werkte het: Stan stond in elf landen op nummer één en Rolling Stone noemt het een van de beste nummers allertijden. In 2001 voerde Eminem de track op met Elton John, die het refrein van Dido zong. Het was prachtig, kijk maar:

Aan het begin van de clip voor Stan wordt Stanley geportretteerd als iemand waar je jezelf in zou kunnen vinden. Iedereen heeft de muren van een slaapkamer wel eens volgeplakt met posters, hetzelfde kapsel genomen als een idool en urenlang een liedje op repeat gehad van een zekere artiest. De langzame opbouw en uiteindelijke mentale kortsluiting van Stanley maken van hem een mens, waardoor je naast angst ook wat medelijden voor hem voelt. Het laat de donkere kant van verafgoding zien, maar op een oprechte manier, in tegenstelling tot wat je in de kranten leest. We hoeven onszelf niet per se te herkennen in Stanley, maar als je je best doet, zou dat zomaar kunnen.