Kanye West, Darth Vader, en de helende werking van autotune

Het is morgen precies tien jaar geleden dat de wereld voor het eerst kennismaakte met 808s & Heartbreak van Kanye West. Ik zal het niet hebben over hoe artiesten als Drake, Travis Scott en The Weeknd hun halve carrières te danken hebben aan het bestaan van dit album, en dat het in 2008 maar gematigd ontvangen werd laat ik ook even achterwege. Wat ik wel ga vertellen, is hoe een van de meest toonaangevende personen binnen deze popgeneratie destijds z’n stem overgoot met autotune, waardoor er een plaat ontstond waarop zijn ervaring met de dood en de vergankelijkheid van liefde centraal staan.

Kanye West had tussen 2003 en 2007 meer weg van een halfgod dan mens. Grammy’s, wereldhits, loftrompetten hier en daar, uitverkochte tours – niets leek nog stuk te kunnen voor de artiest. Door z’n succes leek hij steeds meer te lijden aan solipsisme: het idee dat er maar één bewustzijn bestaat in het universum, namelijk dat van jezelf. “I am the number one human being in music. That means any person that’s living or breathing is number two,” kon je West destijds horen zeggen tijdens een interview. Die zelfverzekerdheid eindigde toen het uitging met z’n verloofde Alexis Phifer en hij z’n moeder en beste vriendin verloor na een mislukte cosmetische operatie. Voor het eerst – na wat voelde als een eeuwigheid – ontstonden er zichtbare barsten in het godcomplex van Kanye West en kwam de superster oog in oog te staan met de gebreken van z’n eigen menselijkheid. Shows werden gecanceld en een lange afwezigheid van de ster leek onvermijdelijk. Toen kort daarna uit het niets werd aangekondigd dat West op 24 November 2008 een album genaamd 808s & Heartbreak zou uitbrengen en het volledig in autotune had opgenomen, waren de meeste fans verward. Deze verwarring werd alleen maar groter toen hij claimde de stemvervorming-software te gebruiken om de recente tragische gebeurtenissen in z’n persoonlijke leven te verwerken. Wat kon een instrumentaal stijlelement – door critici weggezet als goedkoop hulpmiddel voor artiesten die niet kunnen zingen – in vredesnaam te maken hebben met iets dat zo echt is als de lijdensweg van een mens?

Een decennium later begrijp ik volledig wat West hiermee bedoelde, en zie ik in dat hij autotune niet gebruikte als kitscherig stijlelement (hallo The-Dream, hallo T-Pain), maar uit pure noodzaak. Een gepijnigd kunstenaar die z’n stem altijd al als hoofdingrediënt gebruikte om over emotionele tekortkomingen te zingen en rappen, om te helen, vindt in zijn eigen met scheuren bedekte stem niet de kracht om met een gebroken hart te dealen. Daarom zoekt hij z’n heil in technologie. Waar de meeste vocalisten autotune gebruikten om hun gebrek aan zangkwaliteiten te verbloemen, liet West zijn stem op 808s & Heartbreak op een robotische manier kromtrekken. Het zorgde ervoor dat je als luisteraar in aanraking kwam met de fragiliteit van West.

Die kromtrekking hoor je op een track als Pinocchio Story (Freestyle Live From Singapore), waarin West z’n geworstel met menselijke concepten als een gebroken hart vergelijkt met de verlangens van marionet-pop Pinokkio. Hoewel een zin als “I just wanna be a real boy” mijn fragiele mensenhart met miljoenen zwaarden weet te doorboren, vraag ik mij nog elke keer af: gaat deze vergelijking eigenlijk wel op? Pinokkio is namelijk vanaf het begin van zijn verhaal nooit een mens geweest. De pop verlangt naar het hebben van een mensenhart, terwijl West tijdens het opnemen van dit album juist de intense pijn voelde die het hebben van dit orgaan met zich meebrengt: “I got everything figured out, but for some reason I can never find what real love is about.” Een ander nummer waarin hij fictieve elementen gebruikt om zijn eigen worstelingen te omschrijven, is het zeurderige RoboCop – een track waarop de intenties van zijn ex-vriendin vergeleken worden met die van de moordmachine uit het sciencefiction-meesterwerk van regisseur Paul Verhoeven. Hoewel RoboCop een fantastische film is over kapitalisme en corruptie, doet Kanye West zichzelf (op het allerslechtste nummer van het album) tekort door z’n ex-verloofde te vergelijken met een gewelddadige cyborg. Hij laat namelijk zijn eigen robotachtige kwaliteiten volledig achterwege.

Zelf vergelijk ik Kanye West het liefst met een andere cyborg: Anakin Skywalker, beter bekend als Darth Vader. De getalenteerde slavenzoon uit Star Wars wordt na een aantal gewelddadige gebeurtenissen (waaronder de dood van z’n moeder) gedwongen z’n wonden te verstoppen achter een machine die hem niet alleen in leven houdt, maar ook zijn stem vervormt. Dit heeft enorm veel weg van de Kanye West die je op 808s & Heartbreak hoort. Zo vormt de onheilspellende negende track van het album, Bad News, een luguber, maar zeer accuraat achtergrondgeluid voor een scène uit Episode II: Attack of the Clones, waarin Skywalker op zoek gaat naar zijn verloren moeder. De jonge Jedi-protégée worstelt gedurende de hele film met morele vraagstukken over macht, verantwoordelijkheden en geweld. Hij vindt z’n moeder in de woestijn, waar ze gemarteld blijkt te zijn door de beestachtige Tusken Raiders, om kort daarna in de armen van haar zoon te sterven. De film en de persoonlijkheid van Skywalker bereiken een donker dieptepunt. Deze vergelijking is misschien niet perfect (Skywalker verliest een film later zijn liefde niet door een relatiebreuk maar door een bevalling), maar 808s & Heartbreak is dat ook niet. Het album werd toen het uitkwam niet goed ontvangen door de pers, autotune werd gezien als trend voor middelmatige popmuzikanten, en een progressief kunstenaar als Kanye West moest bekritiseerd worden voor het deelnemen aan zoiets goedkoops.

Wat critici destijds niet begrepen is dat Kanye West op z’n vierde album een robotachtig harnas vond in autotune, waar hij zich volledig aan overgaf: een pak dat hem heel even van het menszijn leek te verlossen, om zijn angsten uiteindelijk alleen maar dramatisch uit te vergroten. 808s & Heartbreak is verreweg het meest minimalistische, minst overgeproduceerde album dat West ooit heeft uitgebracht, maar voelt door de overgave aan autotune aan als zijn meest claustrofobische werk tot nu toe. Tracks als Heartless en Love Lockdown ruilden het naïeve optimisme van voorgangers Stronger en Good Life in voor existentiële paranoia, en de stem van West klinkt alsof hij elk moment kan flauwvallen van benauwdheid. Hij verborg zich noodgedwongen achter autotune zoals Darth Vader zijn redding vond in het zwarte pak. Het hield hem in leven. Deze metafoor werd in 2013 angstaanjagend echt, toen Kanye tijdens een voorjaarstour niet alleen z’n stem achter de synthetische vervorming van zijn geliefde autotune verstopte, maar ook zijn fysieke zelf achter een (door Maison Margiela ontworpen) masker begon te verhullen.

Kanye West was in 2008 het menszijn zat. Menselijkheid, menselijke liefde en het menselijke leven hebben stuk voor stuk een houdbaarheidsdatum. De door technologie kromgetrokken pijn die je hoort op 808s & Heartbreak heeft dat niet. Volg Noisey op Facebook , Instagram en Twitter .