Er is een placebo voor slaap

Hoewel slaap nog altijd een beetje een mysterie is voor de wetenschap (waarschijnlijk omdat we nog redelijk in het duister tasten over hoe het brein nou eigenlijk werkt), weten we dat het belangrijk is. Terwijl je slaapt maak je nieuwe neuronen aan, worden herinneringen vastgelegd en worden schadelijke chemicaliën de hersenen uitgespoeld. Daarnaast helpt slaap rationelere keuzes te maken en een gezonder immuunsysteem te houden - naast dat je het nodig hebt om te functioneren als normaal niet-chagrijnig mens, natuurlijk. Belangrijk dus, maar het overgrote deel van de mensen vindt dat ze niet genoeg slaap krijgen.

Hoe fantastisch zou het dus zijn als je je hersenen zo voor de gek kan houden, dat ze ondanks een slechte nachtrust, toch uitgerust voelen? Psychologen bij de Universiteit van Colorado hebben ontdekt dat je "placebo-slaap" kunt hebben.

Het placebo-effect is natuurlijk uitgebreid onderzocht: geef iemand een suikerpilletje voor hun hoofdpijn, vertel ze dat het aspirine is, en de pijn wordt minder. In een nieuw onderzoek, gepubliceerd in de Journal of Experimental Psychology, werd het slaap-placebo niet als pil toegediend - proefpersonen werden simpelweg verteld dat ze goed geslapen hadden.

In een experiment vroegen onderzoekers Christina Draganich en Kristi Erdal 50 studenten om aan te geven hoe goed ze de vorige nacht geslapen hadden. Vervolgens deelden ze de studenten in in twee groepen - "bovengemiddelde" of "ondergemiddelde" slaapkwaliteit. De studenten kregen toen een kort lesje over het belang van slaap, waarin ze te horen kregen dat mensen die minder dan 20% van hun slaaptijd in REM-slaap doorbrachten minder goed presteerden in cognitieve testjes, terwijl mensen die 25 procent of meer REM-slaap klokten beter presteerden.

De sneaky onderzoekers sloten de studenten vervolgens aan aan een apparaat waarvan ze zeiden dat het de hoeveelheid REM-slaap in de voorgaande nacht kon meten. Het apparaat las onder andere hartslag en hersenactiviteit af. En was daarnaast compleet verzonnen door de onderzoekers. Zo'n apparaat bestaat niet.

De helft van de deelnemers werd verteld dat ze 16.2 procent REM-slaap hadden gehad, de rest werd verteld dat ze 28.7 procent hadden gehaald. Die verzonnen resultaten kwamen verder niet overeen met hoe de studenten zelf hadden aangegeven hoe goed ze geslapen hadden.

Alle deelnemers deden daarna een PASAT-test, waarbij nummers bij elkaar opgeteld moeten worden, en waarvan de onderzoekers zeiden dat het "aandacht en verwerkingssnelheid" testte. De studenten die gehoord hadden dat ze beter geslapen hadden, vulden de test normaal in, maar diegenen die verteld waren dat ze slecht geslapen hadden presteerden onder de norm.

Verassend genoeg had het de zelf-aangegeven slaapkwaliteit helemaal geen invloed op de resultaten. Hun hersenen konden blijkbaar voor de gek gehouden worden door een wetenschapper die ze vertelde dat ze slecht geslapen hadden. Al werkte het effect in dit experiment alleen de negatieve kant op.

Maar dat is niet wat wij chronisch slaperigen willen weten. We willen weten of het placebo-effect ook standhoudt als ons verteld wordt dat we goed geslapen hebben, terwijl het tegendeel waar is. In een tweede experiment voegden de onderzoekers meer variabelen toe, en testten 114 deelnemers met drie verschillende taken, niet meer alleen de PASAT. Dit keer bleken de mensen die dachten dat ze meer REM-slaap gekregen hadden beter te presteren op één van de taken (niet alledrie).

Dit, zo schreven ze, "onthulde dat het mogelijk is om cognitieve verbetering te verschaffen door middel van mondelinge instructie."

Draganich en Erdal concludeerden dat het gevonden slaapplacebo-effect doet vermoeden dat mensen meer controle kunnen uitoefenen over hun onbewuste. Door te begrijpen dat een bepaalde mindset (denken dat je moe bent, bijvoorbeeld) tot psychologische beperkingen kan leiden, kun je invloed uitoefenen op die mindset en beter presteren. Misschien zelfs zonder je slaapgedrag te veranderen.

Helaas gaat dat waarschijnlijk niet meer op als je weet dat het een placebo-effect is - je eigen hersenen te slim af zijn is redelijk moeilijk. Maar in dat geval is er altijd koffie.