In ‘Montage of Heck’ komen eindelijk de mensen aan het woord die Kurt Cobain het beste kenden

In het archief van een dode man spitten is een oncomfortabel vooruitzicht. Toen regisseur Brett Morgen de ‘sleutel tot de kluis’ kreeg om de allereerste geautoriseerde documentaire over Kurt Cobain – Cobain: Montage of Heck – te mogen maken, worstelde hij met de vraag of het moreel verantwoord was om werk te publiceren van een artiest die er zelf nooit voor heeft gekozen om het met de buitenwereld te delen. En of het sowieso geoorloofd is om privébeelden – die in de documentaire veel voorbij komen – van de artiest in kwestie te gebruiken. Ik heb de documentaire al mogen zien, en op een paar momenten voelde ik me eerder ongemakkelijk dan nieuwsgierig bij het zien van die beelden. Ik vroeg me af of ik en de rest van het publiek ons fan-zijn niet te ver hadden doorgevoerd, en of we niet gewoon een stelletje perverse voyeurs waren geworden. Als je op een gegeven moment ziet hoe Kurt het haar van zijn jonge dochter aan het knippen is – terwijl hij vrijwel zeker aan de drugs is – , vraag je je toch af: zou hij het oké hebben gevonden dat wij dit te zien kregen? Moeten deze beelden wel publiekelijk worden gemaakt als de persoon in kwestie geen mogelijkheid meer heeft om te protesteren?

In meerdere recensies komen de kwesties van privacy en voyeurisme aan bod. Slant Magazine omschreef de film als “flirt[en] met aanstootgevende momenten van voyeuristische inkijkjes die (…) op een kritiekloze manier een soort van peepshow-mentaliteit bevorderen”. Op een vergelijkbare manier noemde Bustle enkele scenes “ronduit angstaanjagend en opdringerig”.

Ook het publiek vraagt zich af of het tonen van de privébeelden niet een stap te ver gaat. Onder het interview met Morgen op de site van The Guardian vraagt iemand zich af of “niemand meer recht heeft op een beetje privacy, of vervalt dat recht wanneer je komt te overlijden? Was het niet juist Kurt Cobain die moeite had met het gegraai in zijn privéleven? Of is het voor fans een soort van zelftherapie?” En iemand anders onder het The Dissolve-artikel zei: “Ik ben sinds mijn dertiende groot fan van Nirvana, maar dit voelt niet goed. Ik ben ervan overtuigd dat Kurt akkoord zou zijn gegaan met het uitbrengen van nog niet eerder gereleasede muziek, maar deze documentaire probeert duidelijk iemand anders dan Kurt een plezier te doen.”

Die discussie zal waarschijnlijk alleen maar verder aanzwengelen wanneer de documentaire ook voor het grote publiek te zien zal zijn. En natuurlijk is die kritiek belangrijk om te uiten, toch staat het haaks op wat de documentaire wil bereiken. In de basis is Montage of Heck vooral een vrouwelijk perspectief op Kurt Cobain – en wel door de vrouwen die het dichtst bij hem stonden.

In het voorwoord vooraf aan de screening op het Sundance Festival in januari, draagt regisseur Brett Morgen de documentaire op aan Kurts moeder Wendy O’Connor, zijn zus Kim Cobain en zijn dochter Frances Bean – drie vrouwen die we nog amper over het verlies hebben gehoord, ook al werden ze haast gedwongen publiekelijk te rouwen. Wat zij wilden is aan de echte Kurt tonen aan de wereld, om de mythe die de afgelopen 21 jaar in allerlei interviews, documentaires en opiniestukken is gecreëerd door vooral een mannelijk perspectief, te ontkrachten.

Van Charles Cross’ gedetailleerde, maar evengoed gebrekkige biografie Heavier Than Heaven en Michael Azerrads biografie Come As You Are tot aan Gus van Sants op een ridicule manier gefingeerde film Last Days, en Nick Broomfields Kurt & Courtney uit 1998 waarin beweerd wordt dat Courtney Love verantwoordelijk is voor Cobains dood: wat ze gemeen hebben is een kijk op Cobains leven vanuit een mannelijk perspectief. Daarnaast wordt onze collectieve culturele betekenis van het personage Kurt Cobain gevormd door de honderden features in magazines, die voornamelijk geschreven worden door blanke muziekjournalisten van middelbare leeftijd, die de mythe van Cobain als een gepijnigde profeet het liefst zo levendig mogelijk houden.

Cobain: Montage of Heck is anders. Het was Courtney Love die begon met het ontrafelen van de mythe. In 2007 was het Love die Morgen benaderde met de vraag of hij een documentaire wilde maken, waarbij zij full access zou geven. Vanaf dat moment is ook Frances Bean, Kurt en Courtneys 22-jarige dochter, als uitvoerend producent bij het project betrokken geraakt – haar kijk op de documentaire is vanaf het begin leidend geweest. Zoals Morgan al in The Guardian vertelde over zijn eerste ontmoeting met Frances: “We hadden ons nog maar net aan elkaar voorgesteld of Frances begon al te vertellen hoe de film volgens haar zou moeten worden. Ze vertelde me precies dat wat ik wilde vertellen.” Zij heeft vanaf dat moment veel mensen overgehaald om mee te werken, waaronder Kurts vader, moeder en zus – geen van hen was eerder geïnterviewd op camera. De twee samen hebben ervoor gezorgd dat de film is geworden zoals-ie is.

De enige man die voor wat contrast zorgt is Krist Novoselic van Nirvana. Hij vertelt vanuit het perspectief van de band, en geeft de nodige interessante, maar niet heel verrassende inzichten. De zeldzame en inzichtelijke interviews die een sleutelrol in het verhaal spelen komen van de vrouwen uit Kurts directe omgeving. Wanneer we Don Cobain leren kennen (de vader met wie Kurt een moeilijke relatie had) en zijn vrouw Jenny (Kurts stiefmoeder), laat Don maar weinig los. De stiltes die vallen, de weinige woorden en hoe hij de armleuning van zijn stoel vastpakt zijn daarentegen wel veelzeggend.

Het is de vrouwelijke en emotionele bijdrage die voor een diepere, gevoelige laag zorgt in het karakter van Cobain, eentje die we niet eerder hebben gezien. De documentaire begint bij Kurts kindertijd: in plaats van te focussen op hem als een kind, zien we een montage van het verhaal van zijn ouders. We zien de beginperiode van de moeders relatie met Don, tot aan de uiteindelijke breuk die een heftig effect had op Kurt, waar eerder al veel over bekend werd.

Tijdens zijn kindertijd is Kurt zich anders gaan voelen. Hij vond het verschrikkelijk om voor schut te staan, en diep van binnen had hij een groot verlangen om ergens bij te horen. Maar in tegenstelling tot Don is het vooral Jenny die veel loslaat over Kurts leven. “Hij wilde geliefd zijn,” vertelt ze. De vrouwen in zijn jongere jaren voegen vervolgens nog meer toe aan het complexe, emotionele portret dat van Kurt wordt geschetst. Zijn zus Kim: “Hij wilde een normaal leven, met een gezin. Maar dat gebeurde niet, omdat hij er tegen vocht. Tracy Marander, Kurts eerste serieuze verkering, ziet zichzelf als Kurts eerste liefde, maar ook als een soort van moederfiguur. Tracy is al eens eerder geïnterviewd in de Broomfields-documentaire, maar dat was met een specifiek doel en vanuit een mannelijk perspectief. In Montage of Heck is ze veel opener. Ze toont liefdesbrieven, deelt persoonlijke details, en nieuwe informatie over Kurt als creatief mens.

Wat is nou de grootste openbaring vanuit dit vrouwelijke perspectief? Zijn relatie met Courtney was echt. De afgelopen 21 jaar is hun huwelijk weggezet als vurig, wellustig en van korte duur. Als fan van Nirvana en geobsedeerd door Courtney Love, bracht ik mijn tienerjaren door met het uitpluizen van alle interviews die er waren om een realistisch beeld te krijgen van hun relatie. Ik heb dat nooit echt kunnen krijgen. In haar fotoboek Dirty Blonde staat een foto van Kurt, met een dagboekfragment over hem: “I know we'd still be together despite my doubts. That sort of compatibility comes once in a blue moon.” Die woorden zijn het meest echt dat ik over hen heb kunnen vinden.

In de film zie je Courtney die aanwezig is bij een soundcheck van Nirvana. Ze vraagt de band of ze haar nieuwe krullenkapsel leuk vinden. Iemand zegt ‘nee’, en dat het haar gezicht te rond maakt. Het is een van de meest verrassende, humoristische momenten in de film, waarbij Courtney in een harde lachbui uitbarst en wegloopt. De camera richt zich dan op Kurt die haar met een glimlach op zijn gezicht nakijkt. Hij kijkt dromerig en is duidelijk door haar gefascineerd.

We zien intieme momenten tussen de twee waarin we ze zien kussen, praten en vooral van elkaar genieten. In een lange scène zien we de twee gewikkeld in handdoeken in de badkamer: Cobain scheert zich en Love bleekt de haartjes op haar bovenlip. Ze komen over als creatieve, eigenzinnige en hilarische karakters uit een jaren negentig romcom.

Dit zorgt ervoor dat Courtney deels wordt gevrijwaard van de afkeer die er jegens haar bestond. Belangrijk hierbij is dat ze op geen enkele andere manier is betrokken bij de documentaire, behalve dat ze Morgen toegang heeft verleend tot het archief en is geïnterviewd. Sterker nog, slechts een paar dagen voor de première op Sundance zag ze het eindresultaat – te laat om eventueel nog wijzigingen door te laten voeren.

Net als Cobain heeft Love van jongs af aan veel geschreven over haar verlangen geaccepteerd te worden. Het lijkt alsof ze elkaar in die gedeelde behoefte lijken te vinden. Wanneer in de film de camera op Courtney anno nu wordt gericht, en ze “Wij samen waren alles wat we hadden” zegt, geloof je haar meteen.

Met de geboorte van Frances wordt het hechte team van twee uitgebreid naar drie. Als iemand het recht heeft om persoonlijke beelden van Kurt naar buiten te brengen, dan is zij het wel. De bottom line is: wat zou een film over Kurt Cobain – de gast die een hekel had aan bullshit en nepgedoe – zijn als het niet een totaal eerlijk en oprecht portret zou worden?

Als de documentaire ook maar iets teweeg brengt, is het de focus verleggen van een door mannen gedomineerd beeld van Cobain. Tegen NME vertelde Morgen: “Ik krijg het idee dat Kurt op zijn gelukkigst was als hij alleen was óf in het gezelschap van zijn partner – of dat nou Tracy of Courtney was, maar over het algemeen waren dat vrouwen.” Het is om die reden belangrijk dat de vrouwen die close met hem waren, hebben kunnen vertellen over de Kurt die zij kenden.

Zoals Morgen al aan Noisey liet weten: het zou megalomaan en arrogant van hem zijn te denken dat hij Kurt Cobain nu in zijn totaliteit heeft leren kennen. Maar dankzij de toegang tot het familiearchief en Frances’ onverschrokken artistieke inborst, was Morgen in staat om met film, audio en animatie iets te maken dat al het eerdere werk over Kurt Cobain overtreft. Sommige mensen vinden dat deze film slechts een andere mythe van Cobain maakt – die van een verliefde tiener, liefhebbende echtgenoot en familieman. Maar dat is niet het geval. Montage of Heck is ontdaan van de vele lagen rondom Kurts mythe, en geeft je een blik op de intiemere, zachtere kant van de echte Kurt Cobain.

Cobain: Montage of Heck is in Nederland te zien vanaf 23 april.