Een interview met de regisseur van ‘Kurt Cobain: Montage of Heck’

Het is zestien jaar geleden dat filmmaker Brett Morgen voor het laatst op SXSW was.

Toen promootte hij op het festival zijn boksdocumentaire On The Ropes. Toen hij daar was bezocht hij ook de film van een vriend, in het theater dat bekend staat als The Paramount. Er was plek voor 320 man, maar Morgen was een van de slechts negen toeschouwers: een daarvan werd later zijn vrouw. Soms grappen de 46-jarige en zijn vrouw dat ze elkaar misschien nooit ontmoet hadden als het toen zo druk was geweest als het nu is.

Drie kinderen en zeven projecten later is Morgen terug op SXSW met zijn film Kurt Cobain: Montage of Heck – een van de eerste officiële Kurt Cobain-documentaires die in première gaat; de documentaire wordt 4 mei op HBO uitgezonden. Courtney Love en de rest van de familie gaven de regisseur toestemming om in de privé-archieven van Kurt Cobain rond te neuzen, en lieten zich voor de film ook interviewen – net als Krist Novoselic en Tracy Marander, de ex-vriendin van Kurt. Ook dochter Frances Bean Cobain heeft meegewerkt als executive producer (Dave Grohl zit opvallend en jammer genoeg niet in de film; hij is wel geïnterviewd, maar toen was de film al te ver in de montage om dit materiaal er nog bij te doen).

Morgen heeft wel vaker stof doen opwaaien in de filmwereld: On the Ropes werd genomineerd voor een Oscar, en The Kid Stays in the Picture en Crossfire Hurricane kregen veel bijval. Maar nu, nadat de Cobain-film al op Sundance, in Miami en in Berlijn is vertoond en de makers een trailer de wereld instuurden die eerder deze maand viral ging, is de speculatie en de voorpret niet meer te houden.

Het is inmiddels 21 jaar geleden dat Kurt Cobain zelfmoord pleegde. De zanger wordt nog steeds aanbeden en het raadsel van dit eindeloos geanalyseerde tragische genie is nooit opgelost –ondertussen is het geluid van Nirvana terug te horen in een hoop opvolgende generaties muzikanten. Maar Morgen beweert dat dit twee uur durende opus niet alleen maar interessant is voor de diehard grungefans: “Deze film gaat niet per se over een punkrockzanger en zijn band – het gaat over een jongen en zijn reis door het leven,” zegt Morgen met een zucht. “Bij al mijn films zoek ik naar iets universeels, iets wat het verhaal overstijgt.”

De hand van Morgen begeleidt de kijker het chaotische leven van Cobain in: vanaf zijn eerste stapjes naar zijn moeilijke pubertijd, naar de opkomst van Nirvana, zijn liefde voor Courtney, de geboorte van Frances en uiteindelijk zijn ondergang – de tijd waarin de druk van zijn roem en zijn drugsgebruik hem als een spiraal naar beneden trokken en hem over de noodlottige grens duwden.

Homevideomateriaal, geluidsopnames, verslagen, schetsen en gedichten laten zien dat Kurt Cobain meer is dan de persoon die wij denken te kennen. Montage is een intense kijkervaring, met ijzingwekkende eyeopeners, en soms wanhopige en intieme momenten.

Het was misschien een risico, maar Morgen besloot om delen van Cobains tekeningen en dagboekfragmenten te animeren – alsof de zanger ze zelf direct voor je ogen opkrabbelt. Op andere momenten wordt Cobain tot leven gewekt als getekend personage, waarin met zijn eigen stem het verhaal en zijn gevoelens worden verteld. Het is een indrukwekkende techniek die had kunnen botsen met de traditionele elementen van documentairefilms, maar het werkt hier heel goed.

Ik ontmoet Morgen in Austin, vlak voordat de film op SXSW in première gaat; de rij reikt tot om de hoek. Morgen – gekleed in een gekreukeld zwart pak, scheve stropdas en bruine leren schoenen – lijkt bedrukt: ondanks alle opwinding over de film is de regisseur een beetje. “Natuurlijk ben ik blij dat mensen op een positieve manier op de film reageren, maar het is een erg emotionele film moet je weten,” legt hij uit. “Het voelt niet echt als iets om te vieren – Kurt is er niet bij, en dat overschaduwt alles een beetje.”

Morgen vindt dat het echte verhaal van Cobain voorafgaand aan zijn film nooit goed verteld was. We spraken met de regisseur over hoe het is om rond te struinen door de archieven en de kunstverzameling van Cobain, over de misvattingen die er bestaan over de zanger, de complexiteit van zijn karakter, en nog een heleboel meer.

Meer hieronder

Noisey: Gefeliciteerd met de film, ik vond ‘m echt geweldig. Laatst vertelde je dat je het gevoel hebt dat de volgende generatie een totaal andere Kurt/Nirvana-documentaire zou maken. Hoe erg verschillen mijn ideeën over Kurt (en die van mijn leeftijdsgenoten) met die van jou denk je?

Brett Morgen: Nou, ik denk dat het vooral een cultureel verschil is. Wij maakten Kurt mee als iemand in een tijd waarin het culturele landschap veranderde. Toen Nirvana bekend werd, was de tijd van Bush en Reagan voorbij. Toen Kurt overleed, grepen de Republikeinen weer de macht. De reden waarom hij bij onze generatie past is dezelfde als waarom hij jullie generatie aanspreekt. Het is altijd fijn, of geruststellend, om naar zijn muziek te luisteren. Kurt is een soort symbool voor de freaks en geeks, de onderdrukten en de underdog, voor alle mensen die niet goed in de maatschappij passen.

Kurt kon zijn tienerervaringen met muziek uiten, en hij kon beter dan wie dan ook dat gevoel vertalen in zijn teksten. Misschien wel als beste ooit, en er zullen altijd kinderen zijn die zich alleen voelen. Het helpt trouwens ook dat hij erg knap is, nooit meer een dag ouder wordt en dat zijn muziek fucking geweldig is. Alles bij elkaar – ik bedoel, niemand zal ooit zeggen dat hij commercieel was. Dat was hij niet; hij was heel erg puur en dat is bijzonder in de popmuziek, want meestal moet je iets aan creativiteit inboeten, maar Kurt deed dat niet.

Jij denkt dat Kurt niet beroemd wilde worden – was hij te eerlijk daarvoor?

Kurt wilde heel erg graag geaccepteerd worden. Dat zocht hij eerst bij zijn familie, toen via de band en bij zijn ex- vriendin, daarna bij zijn vrouw Courtney. Volgens mij was hij heel erg ambitieus, en hij zocht ook acceptatie door middel van zijn faam, maar hij voorzag niet wat het inhield. Het komt hierop neer: wanneer je niet tevreden bent met jezelf, en je laat de hele wereld je vertellen dat je knap en geweldig bent, ga je je echt niet beter voelen. Het laat je in feite alleen maar slechter voelen. Het probleem was dat Kurt niet wist wat acceptatie betekende, dat werd duidelijk door de manier waarop hij met roem om ging. Volgens mij begreep hij niks van die roem. Hij dacht dat een band als Nirvana, net als Sonic Youth, niet meer dan 200.000 albums kon verkopen, dus hij zag die 600.000 in één week niet aankomen.

Er zijn heel veel misvattingen over Kurt, dat wordt helemaal duidelijk na het zien van de film. Wat is het grootste misverstand denk je?

Sommige mensen nemen hem niet serieus en vinden dat we het niet eens over hem zouden moeten hebben. Zij vinden dat het gewoon maar een muzikant is die slechts drie albums heeft gemaakt, en die alleen maar klaagde over zijn beroemdheid. Hopelijk gaan ze dat anders zien na het zien van de film – het was niet een of andere zeikerd of een gast die bot was tegen de pers om lekker punk te zijn – hij was een artiest en wilde zijn werk niet uitleggen, hij wilde dat mensen zijn werk gewoon gingen ervaren. Door het succes was het niet meer nodig om zijn album te promoten met interviews, dus deed hij dat niet.

Even wat anders, de soundscape van de film is ontzettend mooi: het laat het sinistere zien van Kurts verhalen.

Courtney gaf jou de sleutels voor de kluis. Hoe was het om Kurts archief uit te kammen, bijvoorbeeld in vergelijking met die van Robert Evans of de Rolling Stones?
Altijd als je zo’n archief in handen krijgt, is het een beetje alsof het kerst is en er allemaal cadeautjes onder de boom liggen. Alles wat je vindt brengt je dichter bij je doel. Het archief van de Stones was trouwens gigantisch: in Engeland staan loodsen met allemaal spullen van ze, eentje met bijvoorbeeld 25 auto’ en allerlei podiumspullen uit de jaren zestig. En er is een koelcel met alle opnames die de Stones ooit hebben gemaakt. Alle spullen van Kurt waren gewoon in dozen opgeslagen. In de ene doos lagen tweehonderd cassettebandjes met nog nooit beluisterde opnames, een andere was volgestouwd met allemaal videobanden. Bij elke doos werd mijn blik op zijn leven scherper.

Ooit Nirvana live gezien?

Een paar keer. De eerst keer kan ik me niet meer zo goed herinneren, ik was toen dronken. Volgens mij droeg hij toen een jurk. Toen ik aan de documentaire begon was ik trouwens een gematigde fan. Het was wel duidelijk dat hij een flinke indruk had achtergelaten op mijn generatie hoor, maar toen Courtney vertelde dat hij ook kunst maakte, realiseerde ik me dat ik iets unieks kon doen: ik kon de verhalen van Kurt niet alleen via zijn woorden maar ook via zijn kunst naar voren brengen. Eigenlijk maken alle artiesten en kunstenaars een eigen biografie, en Kurt heeft een van de grootste van mijn generatie achtergelaten.

Blijft hij na deze film nog steeds een mysterie?

Ik denk dat je iemand nooit helemaal kunt kennen – de meeste mensen kennen zichzelf niet eens. Dus om te zeggen dat ik Kurt goed ken is net zo megalomaan en arrogant als iets wat Russel Brand zou zeggen. Maar ik ben wel zo dichtbij mogelijk gekomen.

Ik heb het idee dat Kurt kon vertellen wat hij voelde, maar niet waarom hij zich zo voelde. Hij kon je vertellen dat hij zich bespot voelde, maar hij had geen zelfreflectie om dat gevoel weg te krijgen. Meestal gaat dat gepaard met somberheid – ik bedoel, meestal gebeurt dat als je drugs gebruikt als buffer.

Waarom was hij zo gevoelig voor vernedering denk je?

Laten we even terugkijken naar zijn jeugd: we weten dat hij op zijn veertiende zelfmoord wilde plegen omdat hij vond dat hij belachelijk werd gemaakt. Als we dan naar daarvoor kijken, kun je zien dat op zijn ouders gingen scheiden toen hij tien jaar oud was. Hij schaamde zich daarvoor en werd er verlegen van, wat een bijzondere manier is om een scheiding te ervaren. Veel mensen die ik ken geven zichzelf de schuld van de scheiding van hun ouders, en ze voelen zich in de steek gelaten. Maar schaamte en verlegenheid is heel iets anders. Daaruit kun je opmaken dat zijn depressie al die tijd al bestond. En nog verder terug, toen hij zeven was, zie je dat zijn vader hem uitlachte omdat hij zich onvolwassen gedroeg.

Ondanks dat de film een succes is vind je het geen tijd voor een feestje, omdat het onderwerp heel somber is. Maar de reacties zijn ontzettend positief.

Het is geweldig om te lezen wat de mensen van de film vinden. Ik zeg ‘lezen’ omdat ik meer te weten kom via reacties op Twitter dan door wat iemand het in het echt tegen mij zegt. In het echt kom je alleen de mensen tegen die je film goed vinden. Niemand komt op een festival naar me toe om te zeggen dat mijn film heel slecht was. Dus neem ik alles met een korreltje zout. Op Twitter durven mensen eerlijk alles te zeggen, nog voordat de lichten in de zaal weer aangaan – echt te gek vind ik dat. Er ontstaat een heel interactieve gebeurtenis nog nadat de film is afgelopen.

Als ik weet dat er ergens een vertoning is van mijn film, waar dan ook, ga ik gelijk even op Twitter om te kijken wat er allemaal gezegd wordt. Ik zoek dan gewoon op ‘Montage of Heck’, ik snap totaal niet hoe het werkt met hashtags en zo.

Ik vind het echt vet dat je al die reacties zit te lezen.

O man, met deze film is het gekkenhuis, omdat er zo veel verwarring is over de releasedatum. Mensen spreken me daar de hele tijd over aan, om erachter te komen waar en wanneer ze ‘m kunnen gaan zien.

Je zit ze zelfs nu te antwoorden!

Ja, laten we het nu gelijk even doen.

Oké, laten we er nu een paar lezen dan.

“Enig idee of we zonder bandje naar binnen kunnen komen in Austin? We zijn enorme Nirvana-fans.” Kijk, ik schrijf gelijk terug: “Ik heb twintig kaartjes voor je.”

Hè, ken je deze persoon of zo?