FYI.

This story is over 5 years old.

Muziek

Door ‘Formation’ is de manier waarop we naar Beyoncé luisteren voorgoed veranderd

'Formation' is een magische plek waar politiewagens zinken onder het gewicht van zwarte vrouwen.

Beyoncé is een performer. In Formation nodigt ze de kijker uit om te zien hoe zij zichzelf vrij vecht, maar ook wil ze dat we het echt meemaken – dat we het snappen, en vooral haar als artiest begrijpen. De release van Formation was een goeie les in ‘hoe popartiesten hun politieke mening kunnen ventileren die tegen de mainstream ingaat, zonder dat de media deze marginaliseert of wegzet als belerend’. En Formation kan ook niet gedegradeerd worden tot internethitje, omdat het zo’n goed popnummer is. De trapbeat is meesterlijk gemaakt door producer Mike WiLL Made It, en de lyrics – geschreven in samenwerking met Swae Lee van Rae Sremmurd – hebben precies de juiste hoeveelheid bluf, seks en goeie oneliners. Shiona Turini en Marni Senofonte zijn verantwoordelijk voor alle outfits van Bey, naar tevredenheid van een hele hoop fashionbloggers, en regisseur Melina Matsoukas geeft de video het perfecte kunst-pop-docu-gehalte.

Advertentie

Formation is vooral een complexe bespiegeling over het zijn van een zwarte vrouw, de VS en het kapitalisme. De ‘blackness’ waar het in de video en het nummer over gaat, is niet een of ander kostuum dat je maar aan of uit kunt trekken; het gaat om een heel specifieke vorm van een donkere vrouw.

Het is ‘My daddy Alabama, Momma Louisiana / You mix that negro with that Creole make a Texas bama’. Het zijn 26 donkere vrouwen met verschillende huidskleuren en lichamen die fantastisch in de maat dansen. Duistere kelders en grote spiegels waar vreemde en zwarte mannenheupen twerken en zwieren. Het is aversie tegen de zon, jurken met hoge kragen, korsetten en gespreide dijen. Het is de stem van Messy Mya die vanonder de zoden vraagt wat er gebeurd is met New Orleans. De bh-loze borsten van donkere dames die op en neer stuiteren in kamers vol boekenplanken en fluweel. Het zijn ondergelopen huizen van elf jaar geleden, toen orkaan Katrina ons erop wees dat racisme nog steeds hartstikke levend is, en zelfs door de staat wordt ondersteund. Formation is Big Freedia, de koningin van de bounce, die in naam van Beyoncé en zichzelf ‘I did not come to play with you hoes / I came to slay, bitch’ zegt.

Het is de lentecollectie ’16 van Gucci, de pre-fall-collectie van Chanel, het is vintage en op maat gemaakte kleding. Het is een verklaring dat de eerste zwarte Bill Gates eraan komt. Een zweem aan zwarte universums die laten zien dat de waarde ervan op straat ligt, op veranda’s, in kerken, dobberende huizen en parkeergarages. Formation is blauw haar, oogpiercings en een hele hoop pruiken. Het zijn zwarte heterohuwelijken waarin de vrouwen niet monogaam zijn en hun scharrels worden beloond met kreeft, ritjes op de motor en mogelijke speeltijd op de radio. Het zijn de woorden Stop Shooting Us in graffiti op de muur.

Advertentie

Formation is een magische plek waar politiewagens zinken onder het gewicht van zwarte vrouwen; een plek waar blanke ME’ers zich overgeven aan een dansende zwarte jongen, en waar donkere meisjes zonder zorgen kunnen spelen. Formation is een krant die De Waarheid heet, het is een waarschuwing voor mainstreammedia: blijf met je poten af van Beyoncé’s politieke overtuigingen, die zijn gevormd door haar zwarte creoolse Texas-Bama-achtergrond. Tegelijkertijd is het een waarschuwing voor haar zwarte medemens: kappen met het overanalyseren en veroordelen van dingen die Bey doet, zoals hoe ze de haren van haar dochter styled.

De impact van Formation komt voort uit deze meerstemmigheid. Mae Gwendolyn Brooks (1917-2000), een Pullitzer-prijswinnende dichter uit de VS, zei al dat zwarte vrouwelijke schrijvers wel vaker verschillende stemmen gebruiken in hun werk, omdat ze daardoor “communiceren met een diversiteit aan vertogen”. Niet om zo te kunnen integreren in de blanke mainstream, maar juist om “op de grens van de discussie te blijven en te kunnen spreken vanuit het standpunt van de insider én de outsider”. In de choreografie van Formation worden de lichamen van de zwarte vrouwen letterlijk in linies en op grenzen opgesteld die ze toestaan tegelijkertijd fysiek binnen en buiten de verschillende uitkijkposten te staan. Wat deze choreografie ons laat zien is de belichaming van een specifieke, 21ste eeuw-vorm van zwarte, feministische vrijheid in Amerika; een vrijheid die ambitieus is, adequaat, spiritueel, seksueel, kapitalistisch, liefdevol en collectief.

Advertentie

Zowel qua inhoud als qua presentatie is Formation een perfect politiek-geëngageerd popliedje, inclusief video. Maar het enorme bereik en de impact ervan wordt mogelijk gemaakt door de scherpzinnige marketingstrategieën van Beyoncé. Zonder enige waarschuwing vooraf komt Formation uit op de dag na wat Trayvon Martins 21ste verjaardag zou zijn geweest, en op de dag voorafgaand aan haar Super Bowl-optreden. Hoe konden mensen niet praten over Formation, los van de vraag of ze wilden deelnemen aan de steun voor de #BlackLivesMatter-beweging? Hoe konden mensen niet druk speculeren of Beyoncé dit lied zou doen tijdens de Super Bowl? De onaangekondigde release van Formation op Tidal zorgde ervoor dat het grootste sportevenement van de VS, en Coldplays optreden tijdens de rust, niets meer voorstelden dan het voorprogramma – het voorprogramma van Beyoncé’s liveoptreden dat ging over zwarte vouwen, rassenkwesties in Amerika en kapitalisme. En direct na haar performance werd er natuurlijk reclame gemaakt voor haar aanstaande tour.

Beyoncé’s optreden in Formation is zowel vastbesloten als meedogenloos. In 2013 noemde ze vrouwen bitches en beval ze ons te buigen, dit keer vertelt ze ons dat we ‘get in formation’ (verenig u!) moeten, en dat we moeten laten zien dat we ‘got some coordination’ en ‘slay trick, or you get eliminated’. Zwarte Amerikaanse feministen in de jaren zeventig en tachtig verklaarden dat vrouwen moesten samenwerken om heteronormativiteit, racisme, het patriarchaat en vrouwenhaat het hoofd te kunnen bieden. Het opvallende aan de teksten van Formation is dat Beyoncé het niet heeft over het kunnen overleven van deze dingen, maar juist over het domineren ervan – ‘slay’, zegt ze ons, en zelfs dat slayen een basiskwaliteit van vrouwen zou moeten zijn. Er zullen vast een hoop vrouwen zijn die ze afschrikt met deze woorden, maar het kan ook dienen als een oproep om de lat hoger te leggen, om de verwachtingen voor het leven van zwarte vrouwen naar boven bij te stellen; zelfs met al het geweld en de onderdrukking waar we nog altijd mee te maken hebben.

De politiek activiste Angela Davis zei dat toen Billie Holiday in 1939 Strange Fruit ten gehore bracht (een gedicht met nogal plastische beschrijvingen over lynchpartijen van zwarte mensen), ze daarmee veranderde hoe we naar Holidays liedjes kunnen kijken en luisteren, zowel naar haar eerdere werk als naar nieuwe dingen. En dat is precies wat Formation is voor Beyoncé. Er is een helderheid en saamhorigheid wat betreft de ethiek, lyrics, beelden, politiek en popcultuur in Formation die diepzinnig en ongeëvenaard is. Vanaf nu moeten we al haar muziek in dat licht beluisteren.

Behalve het belang voor haar eigen carrière, is Formation misschien wel het meest een belangrijke blauwdruk voor andere mainstream artiesten – een gebruiksaanwijzing voor hoe ze politieke kwesties die ze aan het hart liggen kunnen verwerken in hun muziek, zonder dat ze daarmee de aandacht verliezen van een groot publiek. De show tijdens de Super Bowl was een duidelijke herinnering aan wat zwarte muziek eens was en weer kan zijn in Amerika. Het is vijftig jaar geleden dat de Black Panther Party werd opgericht, en samen met 28 zwarte danseressen domineerde Beyoncé afgelopen weekend het podium, gehuld in de kenmerkende baretten, legerschoenen, afro’s en zwart leer. Het was een ode aan het tijdperk van de zwarte mensenrechten, op het Super Bowl-altaar van Amerika. Net zoals Billie Holiday maatschappelijke bewustwording aanwakkerde met Strange Fruit, heeft Formation de potentie om de discussie aan te voeren die vecht voor zwarte vrijheid; populaire zwarte muziek kan laten horen dat racisme, geïnstitutionaliseerde armoede en staatsgeweld tegen de zwarte gemeenschap nog altijd aan de hand is, en aangepakt moet worden.

We zouden er allemaal beter van worden als Formation zorgt voor een onomkeerbare verandering in dit vertoog.

Dr. Naila Keleta-Mae is theaterwetenschapper aan de Universiteit van Waterloo in Canada, en ze doet onderzoek naar rassenkwesties, gender en performance. Volg haar op twitter.