De docu ‘Amy’ confronteert ons met onze fascinatie voor de dood van Amy Winehouse

Alle foto’s zijn stills uit de film.

Voordat je een twee uur durende documentaire over het leven en de dood van Amy Winehouse gaat kijken, moet je wel weten waar je aan begint. Amy is een verontrustende blik op de aftakeling van de meest getalenteerde jazz-zangeres van onze generatie aan de hand van homevideomateriaal en exclusieve beelden van liveoptredens. Regisseur Asif Kapadia zei in een recent interview met The New York Times dat hij absolute creatieve vrijheid had opgeëist bij Universal Music, want "the whitewashy type film was never going to work." En inderdaad, zijn chronologische spervuur van objectieve feiten en beelden is verontrustend en komt keihard aan, recht in je gezicht. Dit is niet een nieuwe aflevering van Behind the Music; we leren dat de recalcitrante popster al zelfdestructief was lang voor ze beroemd werd. De manier waarop Amy Winehouse in deze documentaire wordt geportretteerd heeft weinig tot niets met romantiek of glamour te maken. Ze is niet zozeer een beroemdheid die tragisch aan haar populariteit ten onder gaat, als wel een gewoon mens dat zichzelf letterlijk uithongert en dood drinkt. Wees gewaarschuwd. Als je geen zin hebt in dit verhaal, blijf dan maar youtubevideo’s kijken. Deze film probeert je op eenzelfde manier te grijpen als waarop de klauwen van Amy’s demonen haar in hun macht hadden.

De 27-jarige Winehouse werd op 23 juli 2011 dood in haar huis in Londen gevonden. Nadat de lijkschouwing bekendmaakte dat haar bloed ruim vijfmaal meer alcohol bevatte dan de Britse limiet voor automobilisten, schreef het verhaal van haar dood zich praktisch vanzelf. Maar zoals te verwachten viel, ligt het gecompliceerder dan dat. Niemand wil ‘eigen schuld dikke bult’ zeggen tegen de doden, en dat is waar deze documentaire deels in slaagt. Biograaf Janet Malcolm zei ooit: “De doden kunnen niet worden belast, zij kunnen zich niet verweren.” En dus gaat de documentaire voorzichtig op zoek naar antwoorden in haar inner circle.

Was het haar rottige ex-man Blake Fielder-Civil in de hotelkamer met de crackpijp? Hij is ten slotte degene geweest die haar aan de crack en heroïne hielp. Maar de film is eigenlijk meer geïnteresseerd in Fielder-Civil als noodlottige liefde dan als schuldige aan wat er met Amy is gebeurd. Zodra duidelijk wordt dat haar naar roem snakkende vader de zangeres herhaaldelijk adviseerde niet naar de afkickkliniek te gaan omwille van zijn eigen gedesillusioneerde muziekcarrière, wordt hij de voor de hand liggende boeman. Maar ook het managementteam is niet zonder schuld: ze geven toe dat ze moedwillig Amy’s boulimia en depressies over het hoofd zagen omwille van uitverkochte zalen. Kort voor haar dood zetten ze haar zelfs eigenhandig in een privéjet richting een show die ze helemaal niet wilde doen. En toch blijft regisseur Kapadia zo objectief mogelijk, alle betrokken vertellen op hun manier hun eigen verhaal, en maken zichzelf verdacht. Amy verdwijnt daarbij nimmer uit beeld; de interviews met intimi zijn als audiofragmenten onder de beelden van de zangeres die steeds beroemder en steeds zieker wordt.

Het laatste optreden van Amy Winehouse voor haar dood in juli 2011.

Tegen de tijd dat ze een internationale ster was, zorgde ze met haar moderne kijk op klassieke Amerikaanse jazz voor een herintroductie van scat-ritmes en blazers in mainstreampop. Maar haar eerlijke en verontrustende songteksten over giftige liefde en verslavingen raakten je als de pijn van een open wond. Ik kon dat erg waarderen. Sterker nog, haar ballad Back To Black was het allereerste liefdeslied dat echt iets voor me betekende. Toen mij tijdens een examen van mijn theateropleiding in de zomer van 2011 last minute werd gevraagd welk lied ik wilde opvoeren, hoefde ik niet lang na te denken.

Vlak voor dat optreden voor een klas vol theaterstudenten, wist een vriend me over te halen om wat shots bourbon te nemen omdat “Amy dat ook zou hebben gedaan.” Dus deed ik dat. En ook droeg ik mijn haar in de meest droevige beehive ooit en maakte ik mijn ogen zwart. Halverwege het nummer vergat ik de woorden en verstijfde ik terwijl de pianist die mij begeleidde die verdomde mekkerende akkoorden bleef spelen. Dronken, vernederd en ten overstaan van een groep verschrikte studenten, probeerde ik een buiging te maken in de hoop alsnog sierlijk af te kunnen taaien. Maar in plaats daarvan struikelde ik over mijn eigen voeten. Het optreden werd een complete mislukking.

Ik dacht dat ik het hele voorval was vergeten, maar alles kwam weer boven toen ik huilend in de bioscoop zag hoe de persoon die ik had proberen na te doen precies hetzelfde overkwam. Die ironie deed pijn. In de documentaire zie je hoe Winehouse zwaar onder invloed amper een noot weet te raken, en als reactie daarop wordt uitgejouwd door het Servische publiek. Amy Winehouse bracht uiteindelijk maar twee albums uit, Frank en Back to Black, maar de obsessie van de media voor haar privéleven zorgde ervoor dat die breed in de kranten werd uitgemeten, als een zieke, trieste film waarvan we het einde al wisten. Zowel haar managementteam als haar opportunistische en manipulatieve vader dwongen de hulpeloze, zieke zangeres in de laatste jaren van haar leven om Back to Black als een koe helemaal uit te melken.

Maar deze film wil je er ook op wijzen dat Amy zich al vroeg bewust was van haar zwaktes. Ze zei toch dat ‘she was in trouble’, weet je nog? Het meest tragische aan de film is dat je te zien krijgt hoe vaak ze hints geeft. Ook haar manager Raye Cosbert herinnert zich hoe Amy een keer in de studio uit de wc kwam, helemaal onder de kots, alsof ze wilde zeggen: help me. Het is precies ook dat deel van de documentaire dat moeilijk is om naar te kijken. Het andere pijnlijke verhaal in de film is dat over de fascinatie van het publiek voor haar ondergang – waarschijnlijk hetzelfde publiek dat nu een kaartje voor de film gaat kopen. Hoe kan het dat alle keren dat ze door tijdschriften, tabloids en in talkshows werd uitgekotst, niemand haar in bescherming nam?

Iedereen in de film vertelt het verhaal van Amy op een zo bijzondere en interessant mogelijke manier, de film claimt haar verhaal als intellectueel eigendom. Toch zit me iets enorm dwars: willen we deze film zien omdat we begaan zijn met Amy Winehouse, de getalenteerde zangeres, of omdat we geobsedeerd zijn met het verhaal van een ster waar het totaal mis mee gaat? Het is een verschrikkelijk verhaal met een nog vreselijker einde, waar iedereen zich in de zaal enorm bewust van was, inclusief ikzelf. Onze collectieve fascinatie voor zelfdestructieve rocksterren is simpel te verklaren: het is omdat ze zelfdestructief zijn. Dat ik ervoor koos om dronken Back to Black te zingen, omdat Amy dat ook zou hebben gedaan, is in die zin exemplarisch. Ik ben er niets mee opgeschoten, behalve dan een onvoldoende voor mijn examen en een enorm gevoel van schaamte – en dat is precies zoals ik me aan het einde van de documentaire ook voelde.